صبورالله سـياه سـنگ
hajarulaswad@yahoo.com
نوکـر رياسـت عـشــــق
بخـــش پنجـــــــم
يا هـــو
در روزگار کنوني کـه بزرگترين دغــدغهء برخي از آدمهـاي کنجکـاو نخسـت دانسـتن تاجک، پشـتون، هــزاره يا ازبيک بودن کـسـان اسـت و سپس شـنيدن نامهـا و ديد زدن کـارنامه هـا شـان، بايد از اينجـا و اينگـونه آغـازيد:
آيا پشـتون بود محمــد امين ملنگ جـان؟ آيا راسـت اسـت کـه او در خــانه فارسـي ميگفت و در بيرون پشـتو؟ خليل الله خليلي، ملک الشعـــراء عبدالحق بيتاب، محمــد مـوسـا شــفيق و ضيا قاريزاده چگـونه از وي ياد کـرده اند؟ آيا باران نوازشـهـاي سـياسـي از ســوي محمــد داوود و محمــد ظاهـر به ســود ملنگ جـان بود؟ آيا ترانهء "دا زمـونژ زيبا وطـن/ دا زمـونژ ليلا وطـن" براي افغـانسـتان سـروده شـده اسـت؟ ملنگ جـان به چـه گناهي زنداني شـده بود؟ چرا دسـتاوردهـاي هـنري او گـراف نشـيب_پيمـا داشـت؟ رياسـت عشق در کجـاسـت؟
اين نوشـته ميخـواهـد به پرســشـهـاي بالا پاسخ يابد و اندکي به زندگي، رهـاورد هـنري و سـدهـاي "فـريبنده و مهـربان" فـراه راه پيشـرفت محمــد امين ملنگ جـان بپردازد.
[][]
ريجـاينا (کـانادا)
30 دســمبر 2007
چيسـتان "دا زمـونژ زيبا وطـن"
کـمتر کـسـي ترانهء پيشگفته از زبان اسـتاد اولمير آوازخـوان پرآوازهء افغـانسـتان را نشـنيده اسـت. برخي از دوسـتداران اين آهـنگ گامهـاي فـراتر از پسـند و شـادباش گذاشـته اند و پيوسـته ميخـواهـند، "دا زمـونژ زيبا وطـن" سـرود ملي افغـانسـتان شـود.
آيا اين سـروده از ملنگ جـان اسـت؟ اگـر باشـد، نامبرده از کدام "زيبا وطـن" سخن رانده اسـت؟ او کدامين سـرزمين را ميهـن "بابا و دادا" خـوانده بود؟ چرا پس از مـرگ شـاعــر، بزرگــوار دورانديشــي به جـغـرافياي درون اين سـروده دسـت درازي کـرد و به اسـتاد اولمير گـفت: اينگـونه بخـوان!؟
در برگ 89 "د وطـن د ميني کچکـول" چنين آمده اسـت: "دا زمـونژ زيبا وطـن/ څنگه چي له دغي ملي تراني سـره په هيواد کـي د ننه او په بهـر اوسـيدونکي افغـانان ډيره مينه لري او هيله کـوي چـه دغه ملي ترانه د ملي سـرود په توگه ومنل شـي، د افغـانانو ليوالتيا ته به مثبت ځواب ورکـړل شـي/ سـيدا گل غـريب يار"
برگـردان: "اين وطـن زيباي مـا/ از آنجـا کـه افغـانهـاي درونمـرزي و برونمـرزي به اين آهـنگ دلبسـتگي فـراوان دارند و اميدوارند اين ترانه ملي در نقش سـرود ملي پذيرفته شـود، به دلگـرمي افغـانهـا پاسخ مثبت داده خـواهـد شـد. سـيدا گل غـريب يار"
افسـانهء اين آهـنگ جنجـالزده شـنيدنيتر از خـود آهـنگ اسـت؛ زيرا اسـتاد اولمير چنين ميخـواند:
دا
زمـونژ زيبا وطـن
دا زمـونژ ليلا وطـن
دا وطـن مـو ځان دي
دا افغـانسـتان دي
دا وطـن دي ځان
زمـونژ
دا وطـن ايمـان زمـونژ
وايي په خاپوړو کي
داسـي مـاشـومـان زمـونژ
دا مـو د بابا
وطـن
دا مـو د دادا وطـن
په مـونژ باندي ډير گـران دي
دا افغـانسـتان دي
ځار يي د
سـيندونو شــم
ځار يي تر ډاگـونو شـوم
ځار يي د خـوړو نه شــم
ځار يي له دي غـرونه شــم
دا زمـونژ اشـنا
وطـن
درد له مـو شـفا وطـن
زړگي مي پري روشـان دي
دا افغـانسـتان دي
"اين ميهـن زيباي مـا/ اين
ميهـن ليلاي مـا/ اين ميهـن جـان مـاسـت/ اين افغـانسـتان اسـت// اين ميهـن
جـان مـاسـت/ اين ميهـن ايمـان مـاسـت/ کـودکـان مـا پيش از راه رفتن/ چنين
ميگـويند// اين ميهـن باباي مـاسـت/ اين ميهـن پدربزرگ مـاسـت/ براي مـان
خيلي گـرامي اسـت/ اين افغـانسـتان اسـت// فـداي درياهـايش شـوم/ فـداي
دشـتهـايش شـوم/ فـداي رودبارانش شـوم/ فـداي اين کـهـسـارانش شـوم/ اين
ميهـن آشـناي مـاسـت/ درمـان دردهـامـان اسـت/ روشـني دلم از هـمـوسـت/ اين
افغـانسـتان اسـت"
و در برگهـاي 209
و 210
گزينهء "خـوژي نغـمــي د ملنگ جـان"، څلورم چاپ _له نويو
زياتونو سـره_ مـوسسه نشـرات تاج محل کـمپني، شــمير:
2000
توکـه/ د چاپ نيته: اکتوبر 1996
(آهـنگهـاي دلاويز ملنگ جـان، چاپ چـهـارم با فــزودهـاي تازه، چاپخانه
کـمپني تاج محل [پشـاور، پاکـسـتان]، اکتوبر 1996،
شــمـارگان: 2000)
کـه به کـوشش لعل پاچا آزمـون، نويسـنده، سـرودپردار و پژوهـشگـر بزرگ زبان
پشـتو گـردآوري شـده، چنين ميخـوانيم:
دا
زمـونژ زيبا وطـن
دا زمـونژ ليلا وطـن
دا وطـن مـو ځان دي
دا پشـتونسـتان دي
دا د ميني کـور
زمـونژ
دا د پلرو گـور زمـونژ
نه ورکـوو چا لره
دا د سـترگـو تور زمـونژ
نه دي د بل چا وطـن
دا دي د شـير شـا
وطـن
گـور د خـوشحال خان دي
دا پشـتونسـتان دي
دا وطـن دي ځان
زمـونژ
دا وطـن ايمـان زمـونژ
وايي په خاپوړو کي
داسـي مـاشـومـان زمـونژ
دا مـو د بابا
وطـن
دا مـو د دادا وطـن
په مـونژ باندي ډير گـران دي
دا پشـتونسـتان دي
ځار يي د
سـيندونو شــم
ځار يي تر ډاگـونو شـوم
ځار يي د خـوړو نه شــم
ځار يي له دي غـرونه شــم
دا زمـونژ اشـنا
وطـن
درد له مـو شـفا وطـن
زړگي مي پري روشـان دي
دا پشـتونسـتان دي
دا وطـن زيارت
زمـونژ
دا وطـن نعمت زمـونژ
دا وطـن په دي دنيا
دي لکـه جنت زمـونژ
دا وطـن صفا وطـن
زړه د ايشـيا وطـن
ژوندن د ملنگ
جـان دي
دا پشـتونسـتان دي
"اين ميهـن زيباي مـا/ اين ميهـن ليلاي مـا/ اين ميهـن جـان مـاسـت/ اين پشـتونسـتان اسـت/ اين محبتکدهء مـاسـت/ اين آرامگه نياکـان مـاسـت/ وين مـردمک ديدگان مـان را/ به کـسـي واگذار نميشـويم/ اينجـا سـرزمين ديگـران نيسـت/ کشـور شـيرشـاه [سوري]/ کـاشـانهء خـوشحال خان [ختک] اسـت/ اين پشـتونسـتان اسـت// اين ميهـن جـان مـاسـت/ اين ميهـن ايمـان مـاسـت/ کـودکـان مـا پيش از راه رفتن/ چنين ميگـويند// اين ميهـن باباي مـاسـت/ اين ميهـن پدربزرگ مـاسـت/ براي مـا خيلي گـرامي اسـت/ اين پشـتونسـتان اسـت// فـداي درياهـايش شـوم/ فـداي دشـتهـايش شـوم/ فـداي رودبارانش شـوم/ فـداي اين کـهـسـارانش شـوم/ اين ميهـن آشـناي مـاسـت/ درمـان دردهـا مـان اسـت/ روشـني دلم از هـمـوسـت/ اين پشـتونسـتان اسـت// اين وطـن زيارتگاه مـا/ اين وطـن نعــمت مـا/ اين وطـن بهـشـت روي زمين مـاسـت/ اين وطـن، وطـن پاکيزه/ دل آسـياسـت/ زندگاني ملنگ جـان اسـت/ اين پشـتونسـتان اسـت"
ملنگ جـان در اين سـروده آشکـارا و چندبن باره ميگـويد "دا پشـتونسـتان دي" (اين پشـتونسـتان اسـت) و براي آنکـه مبادا مـرزهـاي اين گسـترهء آرمـاني و ســرداري از بام چترال تا آسـتان ديره اسمـاعيل خان و از درگه تورخم تا پل اتک غبارآلود گـردد، دو نشـاني برجسـتهء ديگـر هـم ميدهـد: "اين وطـن شـيرشـاه [سوري] اسـت/ خانه خـوشحال خان [ختک] اسـت"
خانه و زادگاه خـوشحال ختک را بدون نشـاني و رهـنمـا هـم ميتوان يافت: سـراي "اکـوره" در روسـتاي "نوشـهـره" _هـممـرز پشـاور، مـردان، صوابي، ديره آدمخيل و کـوهـات_ در دل خاک پاکـسـتان؛ ولي ايکـاش ملنگ جـان زنده ميبود و ميگـفت کـه شـير شـاه سوري با آنهـمه شــمشـير کشـيدنهـاي بيهوده بر روي آدمهـا، چــارپايان و ميوه هـا(!) چـه پيوندي با سـرنوشـت پشـتونهـاي اينســـو و آنســوي مـرز لرزان ديورند دارد. پشـتونخـواه با کدام سـنجه ميتواند کشـور شـيرشـاه ســـوري باشـد؟ وانگهــي شـيرشـاه براي آنچـه گـهـگاه اينجـا و آنجـا "پشـتونسـتان" خـوانده ميشـود، چـه کـرده اسـت؟
شـايد ترانهء خـوشـايند "دا زمـونژ زيبا وطـن/ دا زمـونژ ليلا وطـن"، در بهترين و خـوشـبينانه ترين چشــم انداز، بتواند سـرود ملي پيشـنهـادي براي سـرزمين آرمـاني "پشـتونسـتان" باشـد. آيا باشـندگاني کـه نخسـت کشـور شـان را به اين نام فــرمايشــي ياد کنند و سپس ترانهء ملنگ جـان (شهـــروند افغانســتان) را سـرود ملي خـويش بدانند، نيز هـمينگـونه مي انديشـند؟
بريدن، دوختن، به نمـايش گذاشـتن و در فـرجـام پذيراندن اين ترانه با کـاسـت و فــزودهـاي چشــمگيرش به پيراهـن خيلي تنگ و چسـپ ميمـاند؛ آنهـم پيراهـني کـه هـرگز به اندام افغـانسـتان نمــي آيد.
افـغـانســتان يا پشــتونســتان؟
يک تن از کـارمـندان بلند پايه راديو افـغـانســتان که خـواهــش کــرده است، نامـش در اين نوشــته ياد نشـــود، روز ســيزدهم دســـمبر 2007، به نگارنده (ســياه سـنگ) گفت:
"اواســط ســال ســيزده پنجـاه و ســه بود و تازه در ســياســت ســـردار داوود نســبت به مــوضــوع پشــتونســتان تغــييراتي حــس ميشــد. اســتاد عـبدالــروف بينوا که التفـات خـاصــي به ملنگ جــان و شــعــرهــايش داشــت، يک روز "دا زمـونژ زيبا وطـن/ دا زمـونژ ليلا وطـن" را به دقــت ورانداز کــرد و به پشـــتو به مــن گفت: چــه شــعـر زيبا! افســوس افســوس که پشــت شــاعــر خـود ميرود و فــراموش ميشــود. امــا اگــر به جــاي "پشــتونســتان" گفته شــــود "افغـانســـتان"، اين شـعـر از مــرگ نجــات پيدا ميکـند." بـعـد، قـلــم را برداشــت و به جـــاي "دا زمـونژ زيبا وطـن/ دا زمـونژ ليلا وطـن/ دا وطـن مـو ځان دي/ دا پشـتونسـتان دي" نوشــت" دا زمـونژ زيبا وطـن/ دا زمـونژ ليلا وطـن/ دا وطـن مـو ځان دي/ دا افغانستان دي"
از مـرگ اســـتاد بينوا بيشــتر از بيسـت سـال ميگــذرد و ديگــر نميشــود دانســت که آيا به راســتي چـنان کــرده يا نکـــرده است؛ ولــي آگاهـــي زيرين به کــمـک بانو مـــاريا دارو به دســت آمــد:
"به تاريخ بيســت و هشــتم دســمبر 2007، بهــاءالـدين معــتمد آرشــيف نشــراتي راديو تلويزيون افغانســتان به آرشــيف راديو در شهـــر کابل رفـت و هـمــان روز در جــواب ايميل مـــن نوشت:
به رويت يادداشــتهاي آرشــيف راديو افـغـانســتان، شـــعـر ""دا زمـونژ زيبا وطـن/ دا زمـونژ ليلا وطـن" روز بيسـت و هشــتم عـقـرب ســيزده پنجــاه و ســه [19 نومبر 1974] توســط اســتاد اولمير کـمپوز و به آواز خـودش ثبت شــده اســت."
پشــتونســتان يا افغانســـتان؟
ملنگ جـان سـرودهـاي پشــتونســتان_ســتايي (و پشــتونســتان_ســتاني!) کـم ندارد. از ميان کـمـابيش 400 شعر سـياسـي، در برگهـاي 90، 334، 337، 357، 367، 400، 425 و 435 "د وطـن د ميني کچکـول" ترانه هـاي اسـتوارتر و داراي تکـانه هـاي نيرومندتر "سـرود ملي شـدن" براي پشـتونسـتان نيز ديده ميشـوند، مـانند اين نمـونه هـا:
"سـر مي جـار سـتا له نامه پشـتونسـتانه" (سـرم فـداي نامت، پشـتونسـتان"، "گلگـون بيرغه! پشـتونسـتان زلمي په تا فخر کـوينه" (اي درفش گلگـون! جوان پشـتونسـتان به تو ميبالد)، "وطـنه گـران وطـنه! له ځانه گـران وطـنه!" (ميهــن! اي ميهـن دوسـتداشـتني! ميهـن! اي گـراميتر از جـان)، "سـر ورکـول په وطـن کـار د ميړنو دي/ پشـتونسـتان د پشـتنو دي"، (گذشـتن از سـر در راه ميهــن کـار مـردهـاسـت، پشـتونسـتان از آن پشـتونهـاسـت)، "گـرانه وطـنه! پشـتونسـتانه!" (اي ميهـن زيبا! اي پشـتونسـتان!)، "سـتا ددي هـسکـو هـسکـو غـرونو نه شــم قربان وطـنه! پشـتونسـتان وطـنه!" (فـداي کـهـسـاران بلندابلندت شـوم اي وطـن! اي وطـن پشـتونسـتان!)، "تر څــو چــي مــي ژوندون وي وا به نه وړمــه له تانه، زمـا پشـتونسـتانه!" (تا زنده ام از تو رخ برنخـواهـــــم تافت/ اي پشـتونسـتان من)، "خـوژه وطـن پشـتونسـتانه! بي غير له تانه ژوندون څه مزه کـوينه؟" (پشـتونسـتان! اي ميهـن شـيرينم! زندگاني بيتو چـه مــزه دارد؟)
ملنگ جـان و پاکـسـتان سـتيزي
شـور ميهـندوسـتي و مـردمگـرايي، در بيشـتر از نود در صد سـروده هـاي ملنگ جـان ديده ميشـود. ده درصد ديگـر عاشقانه هـا، نيايشسـرودهـا، افسـانه هـا و اندرزهـا اند.
اين کـه "مقامـات صالحه" در پرتو نقشـه هـاي پشـتونسـتان_خـواهي محمد داوود، ملنگ جـان را چگـونه از جـايگاه شـايسـته سـرودپرداز به قهـقـــراي "ترانه گـوي خشــمگين" فـرود آوردند و توانسـتند هـشـت سـال آزگار (از 1949 تا 1957) او را در نقش پادزهـر در برابر برنامه هـاي فـرهـنگي_ سـياسـي پاکـسـتان ابزار سـازند، پژوهـش ديگـر ميخـواهـد.
ملنگ جـاني کـه ميتوانسـت غـــزل "اي عشـــقه نامـراده، تا څه په بلا سـر کړم/ عالم زيسـت و روزگار کـا، زه تل خـون جگـر خـورم" (اي عشـــق! اي نامـراد! به چـه بلايي گـرفتارم کـردي/ هـمگان به زندگي و روزگار ميرسـند، مـــن پيوسـته پريشــانم) و پاره هـاي مـــاندگاري چـــون "خــداي د عشق په رياسـت کي مــلازم کړم/ کـار تـقـدير کړي، نو زه څله ملامت يم؟" (خــداوند مـرا به نوکـري در "رياسـت عشق" گمـاشـته اسـت/ سـرنوشـت چنين فـرمـان رانده، گناه مـــن چيسـت؟) و چندين چکـامهء مــانند اينهـا را بيافـريند، در روند "ابزاري ســياســي شـدن"، ندانسـته به پرتگاه ياوه ســـرايي افتاد و آنهـم اينچنين:
"په
هـــر ځاي کـي چـي اصيل پشـتونزاده وي
خاص
الخاص پشـتونسـتان له خــدايه غــواړي"
برگردان: به هـر جـا پشـتونزادهء ناب باشـد/ از خداوند خاص الخاص پشـتونسـتان را ميخـواهـد
"اصيل
پشـتون پشـتونسـتان خـوشـوي
چي
پشـتون نه وي پاکـسـتان خـوشـوي"
برگـردان: پشـتون اصيل پشـتونسـتان را ميپسـندد/ آنکـه پشـتون نباشـد، پاکـسـتان را ميپسـندد
"خـــاونده
هـله به دا تاو د زړگـــي ســـوړ شـي زمـا
چي
دغــه جشـن پيشـــور په شـار کي جوړ شـي زمـا"
برگـردان: خداوندا! سوز دلم تيمـار خـواهـد شـد آنگاه/ کـه جشـن [پشـتونسـتان] در شـهـر پيشـاور برگزار شـود
در فـرجـام، ملنگ جــان از بايدهـا و نبايدهـاي ســرود و ســخن بريد و دسـت يازيد به نوشـتن هـــرزنامه هـاي منظومي از اين دسـت (برگ 579 "د وطـن د ميني کچکـول"):
شــړي
به کله شـي پيوند خــدايژو له شـاله سـره
پشـتونسـتان کله جـــوړيژي د بنگاله سـره
سـتا وظيفه ده
آبپاشـي جـارو په لاس گـرځه
په سړکـونو په تتيو کـوز و پاس گـرځه
د پشـتنو نه ډير په وير او وســـواس گـرځه
سور مـرچکي به در نه وباســم له داله سـره
بنگاله پري به دي
لکي مـات به دي شکـر کړمه
د کـوڅي خاورو د جـارو حکـم به درکړمه
نادانه څله دشــمني کـوي له سـياله سـره
غـربب سړي يي
خـوار شـي دومـره لوي دمـاغ مکـوه
کـور کي منه نلري، هيڅ دعــوه د باغ مکـوه
د باز په مخ کي بيا توپونه لکـه زاغ مکـوه
د زرو کـار کله جوړيژي د کلاله سـره
ز ملنگ جـان وينا
کـوم خدايژو په جـار باندي
آزاد پشـتون يمه روان د پلار په لار باندي
تول پشـتانه دي خبر شـوي سـتا په حال باندي
د طلسمـات جـال به دي وشکـوم له جـاله سـره
برگـردان: پارچـهء زمخت چگـونه ميتواند با شـال [ابريشــمين] پيوند يابد؟/ پشـتونسـتان کي ميتواند با بنگال بياميزد؟/ کـار و بارت آبپاشـي اسـت و جـاروب به دسـتت/ سوار بر چمـوش، اينســو و آنســو بران/ از پشـتونهـا ترس و وسواس داشـته باش/ مـرچ سـرخ و دال را از شکـمت بيرون خـواهـم کشـيد/ اي بنگال! دمت را خـواهـم بريد، شـاخهـايت را خـواهـم شکـسـت/ فـرمـان خـواهـم داد کـوچـه هـا را نيز جـاروب زني/ تو ناداري، شـرم داشـته باش، اينقدر خـودخـواهي مکن/ در خانه ات سـيب نيسـت، هــرگــز هـــواي باغ مکــن/ در پيش چشــم شـاهين، خيزهـايي مـانند زاغ مکن/ زرگـــري کجا و ســفالينه سازي کجــا؟/ ملنگ جـانم و به آواز بلند ميگـويم/ آزاده پشـتونم و رونده راه پدر/ پشـتونهـا يکـسـره از کـردارت آگاه شـده اند/ جـال فسونهـايت را برخـواهـم کند و نيز نيرنگهـايت را
غـرقه شـدن در پشـتونسـتان_خـواهي
نگاهي به رهـاورد هـنري ملنگ جـان نشـان ميدهـد کـه اين شـاعر سـياسـت_پرداز در خم و پيچ نزديک به پنجصد سـروده اش، "پشـتونسـتان" را بيشـتر از ســه صد بار، و "افغـانسـتان" را ســه چهــار بار در شعرهـاي "تينگ اوسـي زلميانو" (جوانهـا اسـتوار مـانيد)، و "ربه ژوندي به يم" (خدايا! زنده خـواهـم مـاند) ياد کـرده اسـت:
"زړه
مي د شـيرين وطـن په مينه داغيدلي دي
خدايه ته حافظ اوسـي د تول افغـانسـتان"
برگـردان: دلم در مهـر ميهـن شـيرين داغـان شـده اسـت/ خداوندا! نگهـدار سـراسـر افغـانسـتان باشـي
ربه ژوندي به يم
چي لوړ افغـانسـتان ووينم
چي مشـرف په علم پوه افغـانسـتان ووينم
په اتفاق لکـه دوه ورونه سم او غـر شـي زمـونژ
چي په يوه لاره روان تول افغـانسـتان ووينم
برگـردان: خدايا! زنده خـواهـم بود کـه افغـانسـتان ســربلند را بينم/ افغـانسـتان آراسـته با آگاهي را ببينم/ آن بالا و اين پايين هـمچو برادران يکدل باشـند/ هـمه مـردم افغـانسـتان را رونده يک راه ببينم
ياد کـردن از سوگمندان روسـتاي "مغلگي" در پکتيا و شـهـر چار سـده (در ميان پشـاور، نوشـهـره، مـردان، مـالاکند و مهـمند/ پاکـسـتان) کـه هـر دو در مـاههـاي جون و اپريل 1949 از ســـوي نيروهـاي هـــواي پاکـسـتان بمبارد شـدند، و بازتاب آن در سـروده هـاي ملنگ جـان، باز هـم گـراف نااميد ســـازنده پرسش انگيزي را به تمـاشـا ميگذارد.
نامبرده در سوگسـرودهـايش به مغلگي افغـانسـتان سه چـهـار بار و آنهـــم خـيلي کـمـرنگ و در حــاشـيه، ولي به چارسـدهء پاکـسـتان (به گفتهء خـودش: پشـتونسـتان) بيشـتر از پانزده بار با مـوشگافي و ريزه نگاري پرداخته اسـت. در برگ 128 "د و طـن د ميني کچکـول" از زبان ملنگ جـان ميخـوانيم:
"حال
احوال د چارســـدي چي را برسـير شـو
کـربلا او يزيد دواره رانه هــير شــــو"
برگـردان: هـمينکـه روز و روزگار چارسـده به يادم آمدند/ هـم کـربلا و هـم يزيد را فـرامـوش کـردم
دگـروارگي ملنگ جـان و افتادنش به اين کـژراهــه هـرگز نميتواند دنباله يا پيامد انديشـه هـاي خـودش باشـد. نوازشـهـا، رهـنمـودهـا و سفارشـهـا از سوي فـرازنشـينان دم و دسـتگاه دولت در دهــه 1950، روح سـرشـار از ترنگ و ترانه شـاعر را پيش از آنکـه خـود در زمسـتان 1957 در جگدلک (کـابل) کشـته شـود، کشـته بود.
[][]
دنباله دارد.
«»«»«»«»«»«»