صبورالله سياه سنگ
hajarulaswad@yahoo.com
نوکــر رياســـت عـشــــق
بخـــش ســـوم
يا هـــو
در روزگار کنوني که بزرگترين دغــدغهء برخي از آدمهــاي کنجکاو نخست دانســتن تاجک، پشــتون، هــزاره يا ازبيک بودن کسـان است و سپس شنيدن نامها و ديد زدن کارنامه ها شـان، بايد از اينجـا و اينگونه آغازيد:
آيا پشـــتون بود محمــد امين ملنگ جـان؟ آيا راست است که او در خــانه فارسي ميگفت و در بيرون پشــتو؟ خليل الله خليلي، ملک الشعـــراء عبدالحق بيتاب، محمــد مــوسـا شــفيق و ضيا قاريزاده چگونه از وي ياد کرده اند؟ آيا باران نوازشهاي سياسي از ســوي محمــد داوود و محمــد ظاهــر به ســود ملنگ جـان بود؟ آيا ترانهء "دا زمــونژ زيبا وطن/ دا زمــونژ ليلا وطن" براي افغانستان سـروده شـده است؟ ملنگ جـان به چه گناهي زنداني شـده بود؟ چرا دستاوردهاي هنري او گــراف نشيب_پيمــا داشت؟ رياست عشق در کجـاست؟
اين نوشــته ميخواهد به پرسشهاي بالا پاسخ يابد و اندکي به زندگي، رهآورد هنري و ســـدهاي "فريبنده و مهربان" فراه راه پيشرفت محمــد امين ملنگ جـان بپردازد.
[][]
ريجـاينا (کانادا)
30 دسمبر 2007
ســـايه روشـــنهاي عـشــــــق
رويکـرد به رهــآورد ملنگ جـان، رويکـرد به بخشي از ناشــناخته ترين ارزشـهاي هـنري در نهــاد آدمي اسـت.
نه پوهــيژم چــي زه يار يم که اغيار يم
په عــالــم کي ليوني يم که هــوشـيار يم
کـه هــزار د صــــداقت بنياد قــايم کړم
په مـيـــدان د نمــايش، خيانت کـــار يم
نه د چــا ځيني څه غواړم، نه څه وايم
برناحــق د يو او بل زيـــر فشـــــار يم
که څوک ما نيسي په رسم او په رواج کي
زه له عشــــقه هــــومره کله لا وزگار يم؟
خداي د عشــق په رياسـت کي ملازم کړم
کار تقدير کـري، نو زه څله ملامت يم؟
د تقدير په رســـي بند زه ملنگ جـان يم
نه مجــنون، نه ليوني او نه بادســـار يم
برگــردان: "نميدانم: يارم، اغـيارم؟/ در جهــان ديوانه ام، هشـيارم؟/ وگــر هــزار دسـتگاه نيکوکاري برپا کنم/ در پهــنهء نمايش، باز هــم ســياهکارم/ نه چـيزي از کســي خـواهــم، نه حـرفي بر زبان آرم/ هنوزم بيگناه له شــده افـتاده زير پا/ خـواهند مـرا پابسـت ره و رســم روزگار کــنند/ مــن از گـرفتاري عشــق کجـا آنقدر بيکـارم؟/ خــداوند مـرا به نوکـري در "رياسـت عشــق" گماشـته اسـت/ ســرنوشـت چنين فــرمــان رانده، گناه مــن چيسـت؟/ ملنگــم و گــره اندر گــره ســرنوشـت پيچــيده اندامم/ نه مجــنونم، نه ديوانه و نه باده گســار اسـتم"
بايد افســوني در توانمندي ملنگ جـان ناآشــنا با خــواندن و نوشـــتن نهفته باشــد، ورنه او چگــونه ميتوانسـت اينگونه با ســرافــرازي در کنار ســرودپردازان پرآوازهء ســده هاي پيشــين بايســـتد؟ آيا از حــميد مــوشــگاف ديروز تا نزار قـباني امــروز کســي از اســـتعارهء "نوکـر گماشـته شـــدن در رياسـت عشق" به اين رســايي و زيبايي ياد کـرده اسـت؟
هنگامي که ملنگ جـان ميگويد "نميدانم يارم، اغيارم/ در جهان ديوانه ام، هشــيارم/ وگــر هـزار دسـتگاه نيکوکاري برپا کنم/ در پهنهء نمايش، باز هم ســياهکارم"، آيا برترين جلوهء سوررياليزم را ندانسـته به تماشــا نميگــذارد؟
آيا پيام اين دو مصـــراع (خــواهند مــرا پابسـت راه و رســم روزگار کــنند/ مــن از گــرفتاري عشق کجـا آنقدر بيکارم؟) يادآور مويه هاي شــبانهء ميرزا اســدالله غــالب نيسـت؟ "عشــق ني غـالب نکما کـرديا/ ورنه هــم بهــي آدمي تهــي کـام کــي" (آي غــالب! عشــــق بربادم کـرد/ ورنه آدم بيکاره يي نبودم). عشـقــري نيز ســـرود زيبايي در هـمين هـــوا دارد: "عـشـــق اگــر در کار و بار اين جهــانم ميگــذاشـت/ کـره مهتاب رفتن پيش مـن نســوار بود"
ملنگ جـان را ميتوان از نام آوران ســـروده هاي ســاده و ناب عاشــقانهء پشـتو شـــمرد. غـزل زيرين که از هــر مصراعـش غزلـوارهء فشــرده تري فــواره ميزند، با ســاده ترين واژه ها و ترنگ ســماعي، دوسـت داشـتن و دل باختن را نماي تازه ميبخشد.
ما پخپله ځــــان ســــيزلي، يار گرم نه دي
پخپل لاس مي زړه بايللي، يار گرم نه دي
ما چي زړه پخپل لاس ورکه خپل حبيب ته
که يي ساتلي، که يي داغلي، يار گرم نه دي
د عــاشــــق زړه د معشــــوق د لاس منه ده
که يي بوي کړي، که يي خوړلي، يار گرم نه دي
هــــر عـاشــــــق د معـشـــوقـــو د در غـــلام دي
که يي شـــــــړلي، که يي بللي، يار گــــرم نه دي
لکه مــــــــــار هـســــــــــي په مــايي گـزار وکـړ
مـــا پخپله مــــار ســـــاتلي، يار گــــــــرم نه دي
يار گـــــرم نه دي، يار گـــرم نه دي ملنگ جـانه
چــــــــــي تا نه وه پيژندلي، يار گــــــــرم نه دي
برگردان
خود به خويشـتن آتش زده ام، يار سزاوار نکوهش نيسـت
دل را به خواسـت خود باخته ام، يار سزاوار نکوهش نيسـت
دل را به دسـت خــــويش، نهــــــــادم به دسـت او
گرش نگهدارد، ور داغانش کند، يار سزاوار نکوهش نيسـت
دل عــاشـــق، ســيب دســـت معـشــــوق اسـت
گرش بويد، ورش دندان زند، يار سزاوار نکوهش نيسـت
هــــر دلداده، فـــرمان پذير آسـتان دلـــدار اسـت
گـــــرش راند، ورش خـواند، يار سزاوار نکوهش نيسـت
چو ماري ورجهيد و يورش آورد رو به سوي من
مار دسـت پرورد خودم اسـت، يار سزاوار نکوهش نيسـت
همچنان غزل ديگري با اين آغاز "نن مي بيا زړگي نري نري خوژيژي/ درد مي بيا مونده د خيال په نندارتون" (امروز دلم آرام آرام در هم ميفشارد/ در نمايشگاه خيالم باز دردي يافته ام)
اگر برگردان انگليسي هر دو سروده، به پژوهشگري در اين گوشهء جهان نمايانده شود، آيا باور خواهد کـرد که سرايندهء آنها خواندن و نوشـتن نميدانسـت؟
نيز شماري از ديدگاههاي ملنگ جـان نزديکي شگفتي دارد به شهکارهايي که شايد هرگز به گوشش نرسيده باشند، مانند اين غزل:
يار راځيني بيل شو، زه لا پايمه
هيڅ بلا مي نه خوري، څه آشنا يمه
ما له لازم دا وه چي ړوند وي زه
مينه وه غلطه چي بينا يمه؟
حق د دوسـتي دا ندي چي ژوند کړمه
زه چي ژوندي گرزم، بيوفا يمه
ولي غرو ته نه خيژم د دي غمه
اوس چي حيوانانو سره پايمه
زه ملنگ جـان ځان سره چه خيال کړمه
ځان راته بد بريشي چي حق وايمه
برگردان: "يار از من بريد، هنوز زنده ام/ بلايي بر سرم نمي آيد. چگونه دوسـت اسـتم؟/ بايسـتي نابينا ميشدم/ وينکه هنوز بينايم، آيا عشق دروغــين بود؟/ سنجه هاي ياري، زيسـتنم را برنميتابند/ بيوفايم، زيرا زنده مــانده ام/ چرا از اين اندوه، ســر به کوه نميزنم؟/ هنگام راسـت گفتن، از خودم بدم مي آيد"
سوگسرود پيشگفته ياد آور مصراعهايي ازين فرياد بلند حميد مومند اسـت: "نن به شپه زما د يار په کوم مکان وي/ جلوه گر به په کوم هت په کوم دکان وي" به ويژه در جـاهايي که ميگويد:
"چي له هسي غمه نه مرم، ژوندي پايم/ تو زما په محبت شه بيوفا يم/ نشـته ما غوندي بي پت څوک په ياري کي/ چي همدم نه شوم د يار په دا خواري کي/ چي تري پاتي شوم ريشـتني عاشق نه يم/ سر تر پايه دروغجن يم، صادق نه يم/ يا له ياره سره تللي په سفر واي/ په هر ځاي مي غوړولي پري وزر واي/ يا يي مړ د بيلتانه له غمه زر واي/ يا په دواړو سـترگو تپ ړوند په نظر واي/ که دا نه کيداي هرگزه معتذر واي/ خود په خود مي ځان وهلي په خنجر واي/ هسي پاتي شوم په يار پسي مخ توري/ په جرگه د عاشـــقانو کي کوز گوري/ ســـزاوار د هر سـتم، د هر پيغور يم/ چي مي يار په ســفر تللي، زه په کور يم"
برگردان:
"هاي! نفرين به محبت من! چه بيوفايم!/ هنوز زنده ام و از چنين غـــمي نميميرم/ در راه ياري فــرومايه يي مانند من نيسـت/ در همچو دشواريها همداسـتان جـانان نشدم/ [ايکاش] همره يار ميبودم/ در خاره زار غمها همکنارش ميبودم/ اينک که چنان نشده، دلباخته راسـتين نيسـتم/ سراپا دروغم، سراپا دروغم، سراپا دروغ/ يا گام به گام با يار ميرفتم/ هر جـا بر فرازش بال ميگسـتردم/ يا از سوگ دوريش هر چه زودتر جـان ميسپردم/ يا نابينا ميبودم/ گر چنين هم نميشد، يکپارچه پشيماني مي آوردم/ خود را به دسـت خودم خنجر ميزدم/ وه که چه سيهکار مانده ام در پيش دلدار/ وه که چه سرافگنده ام در جرگهء دلدادگان/ ســــزاوار هــر سـتم و هــر ســرزنشــم/ يارم به سـفــر رفته و مــن خانه نشسـته ام"
[][]
دنبالــه دارد.
«»«»«»«»«»«»