احمدمعروف کبیری
کاجها هنوز
ایستاده اند
تذکرهء شعرای سدهء 13 و 14 حوزهء ادبی هرات
کتابشناسی:
این کتاب تالیف محمد ظاهر رستمی (عطار) است که به اهتمام محمد آصف رحمانی (پارسی)،
با قطع وزیری، و قطر 722 صفحه، در مطبعهء مسلکی افغان، به کابل چاپ شده و
از سوی بنیاد شهید احمد شاه مسعود (قهرمان ملی کشور) منتشر گردیده. اما
شمارگان آن در شناسنامهء کتاب ذکر نشده است.
جانمایهء این کتاب حاوی زندگینامه و نمونهء کلام سرایشگرانی است که طی دو
سدهء 13 و 14 هجری خورشیدی زیسته اند و یا زندگی میکنند، که می تواند گفت،
معرفی بیش از 300 شاعر در آن صورت پذیرفته است.
گرچه تذکره نویسی در شرق آنهم در حوزهء شعرا و نویسندگان از رسوم همیشگی و
معمول پنداشته می شود و کارهایی هم در سطح ابتدایی در این گستره صورت گرفته،
با آنهم زبان نوشتاری و ترتیب اسامی و همه شمول بودن کتاب، رعایت نسبی اصول
پژوهشی در روند تدوین و تالیف کتاب، کیفیت نسبتا خوب چاپی و چند ویژگی دیگر،
کار آقای رستمی را از تذکره های ماقبل متمایز ساخته و آنرا به عنوان اثری
ارزشمند و قابل قدر مینمایاند.
در محتوای کتاب اسامی شاعران به اساس حروف الفبا ترتیب شده و طبق گفتهء
مولف در مقدمهء کتاب، در ترتیب اسامی شعرا، هیچ سلیقهء دیگری در کار نبوده
است. بناء با توجه به موضوع ترتیب الفبایی، اسامی بدون درنظرداشت زمانی،
ترتیب شده که اسامی شعرای فقید و شعرای امروز هرات همه به ترتیب در کنار هم
ردیف شده که این روش کار مراجعین را برای یافتن همهء شعرای دو سدهء اخیر در
این کتاب آسان ساخته و مولف با اتکا به این روش زمینهء دستیابی سریع
مراجعین را به نام و یا اسم مورد نظر، فراهم ساخته است.
هرچند جمع آوری این همه مواد و زندگی نامه از شعرای دو سدهء نامبرده کاریست
بس دشوار، اما آقای محمد ظاهر رستمی که خود از سرایشگران مطرح و نامدار
هرات اند، با همت والا و انگیزهء راسخ توانسته اند از عهدهء این سفر پر پیچ
و خم موفق بدر آیند و کوشش زیادی را در تدوین و ترتیب کتاب به خرچ داده اند،
که در خور ستایش و سپاسگزاری است.
باتوجه به یک سلسله نوسانات و فراز و فرود های متنی؛ نثر ساده و بی تکلف
کاربردی در این کتاب، یکی دیگر از ویژگی های کتاب است که زمینهء روان خوانی
را برای همهء توده های اجتماعی و گروه های آموزشی و تحصیلی فراهم ساخته است.
پس از شناسنامهء مختصر کتاب، در نخستین برگ آن، یاد داشتی کوتاه زیر عنوان
"گفتنی" درج شده که ظاهرا جایگاه یاد داشت ناشر را بخویش گرفته است.
در این متن که توسط آقای سعید جامی، مسوول واحد انتشارات بنیاد شهید مسعود،
نگاشته شده، آمده است: "…صیانت از فرهنگ و هنر، صیانت از همه داشته های
ارزشمند یک ملت به حساب میآید، گرامیداشت از طلایه داران عرصه های دانش و
اندیشه و هنر و نیز شناساندن و بخاطر سپردن تیزهوشان و چابکسواران سمند
دانش و بینش، بزرگترین قدم در راه صیانت از فرهنگ پربار سرزمین نیازمند
افغانستان است…"
هم چنان در بخش آغازین کتاب، به نوشتهء زیر عنوان "سخنی با خوانندگان" آمده
که این بخش نیز جایگاه مقدمهء مولف را بخویش اختیار نموده است. آقای رستمی
(مولف کتاب) در این بخش، ضمن اشاره به پیشینهء تاریخ ادبی و فرهنگی این مرز
و بوم، نوشته است: " … برای ما خراسانیان جای بس خوشنودی است که سه بخش
خراسان بزرگ در قلمرو مرزبندی های سیاسی، مربوط ماست. بلخ زادگاه و
پرورشگاه ابن سیناها، مولوی ها، دقیقی ها، ناصرخسرو ها و رابعه ها، غزنه
زادگاه سنایی ها و سید حسن ها، و هرات زادگاه و پرورشگاه میرک ها، بهزادها
و جامی ها، رازی ها، انصاری ها، فصیحی ها، هلالی ها و ناظم ها.
مولف در این بحث به ادامه مینگارد: " …و اما هرات از آنجایی که
فرونشانندهء عطش تشنگان فرهنگ پارسی بوده است؛ از هر طرف به این باروردگاه
روی میآوردند و توشه میگرفتند و جهان تشنه را زلالی میشدند گوارا، تاریخ
هرات پر از نشیب و فراز هایی است که کمیت قلم من در این وادی لنگ است ولی
تاریخ گواه و بینندگان شاهد و نظاره گراند که هرات هر برج آن فریادگر زخم
های زنجیر غارتگران دوست نمایی است و پیکر هر منارهء زخم خوردهء آن نشان
تیشهء بی فرهنگان و پیکر مجروح و نیمه جان ارگ آن چون لاشهء هنوز جای منقار
های لاشخواران را در سینه دارد و چیزی هم نمانده بود که به سرنوشت چهار باغ
هرات دچار شود. چهار باغی که شکوه آن به مذاق کوته فکران متعصب و تنگ نظران
بی فرهنگ نمیساخت و امروز جای آنرا بازاری گرفته است که محل فروش اجناس
تولید شده کشورهای دور و بر ماست…."
طبق یادکرد مولف در این نبشته،کتاب "کاجها هنوز ایستاده اند" محصول
تلاشهایی است که وی از سال 1365 در دیار هجرت "مشهد – ایران" آغاز کرده
بوده و در نهایت توانسته در سال 1387 به کار آن پایان بخشیده و آنرا بدست
نشر بسپارند.
بایستهء یاد آوری است که در این برهوت بی همهچیز فرهنگی و جایگزینی سریع و
روز افزون جلوه های فرهنگی بیگانه به جای ارزشهای فرهنگی و معنوی ما، چاپ
این کتاب میتواند گام مهم و موثری در اجرای رسم پاسداشت از فرهنگیان دیروز
و تشویق فرهنگیان امروز شمرده شود که این چنین گام ها میتواند زمینهء آغاز
روند بازگشت به گنجینه های پربار ادبی و فرهنگی و در نهیات معنوی این
سرزمین را فراهم ساخته تا همگان یک کمی به خود آیند. که بایست به آقای
رستمی شاعر پرتلاش کشورمان دستمریزاد گفت، مبارکباد نثار کرد و از خداوند
منان به وی توانایی و توفیق مزید استدعا نمود.
درس هستی ز آتش آموزی منشینید تا فنا نشوید
«»«»«»«»«»«»
ادبی ـ هنری