کریمه کرامت حبیب
حمیرای که من میشناسم
مرور اجمالی بر شط آبی رهایی
در اولین روزی که پای در محیط نا آشنای دانشگاه کابل گذاشتم با چشم های آشنای روبه رو شدم که قربت نگاه آن،غربت
آن زمینه غریب را برایم قابل تحمل می ساخت. خیلی زود با هم انس گرفتیم،چیز
های بود که ما را با هم پیوند میداد و دل های ما را با هم آشناتر
میکرد.
ازآن به بعد من همیشه جز اولین کسانی بودم و شاید هم تنها اولین کسی بودم
که آخرین سروده اش برایم
میخواند.بسیار روز ها،صبح وقتی وارد دهلیز دانشکده حقوق می شدم، با چهره پر
عطوفت او که دم در صنف منتظرم بود رو به رو می شدم؛و او شعر تازه اش را
برایم می خواند. شاید یکی از دلایل که باعث میشد من خیلی بیشتر از دیگران
با شعر او مأنوس شوم ، این بود که او در نوشتن از من توانا تر است و آنچه
را در دل داشت به راحتی موزون میکرد و بر روی کاغذ میآورد، من که خود
توانایی نوشتن نداشتم و ندارم وقتی شعرش را میشنیدم میگفتم «جانا سخن از
زبان ما میگویی».
او روح لطیف و حساسی دارد تا حدی که گهگاه اتفاق افتاده است که با شنیدن زیر و بم و نشیب و فراز یک قطعه موسیقی اشک ریخته است و چه بسا که من هم او راهمراهی کرده ام.
شعر او نه حکمت است ونه فلسفه ونه هم کند وکاو مسایل اجتماعی,شعر او بیان احساس اوست . او زبان گویای زن است.لطافت و طراوت روح زنانه را در شعر او به خوبی میتوان حس کرد. ترکیب های که می آفریند بیانگر روح شدیدأ عاطفی وپر از مهر اوست نسبت به همه کس وهمه چیز. ترکیب های چون "عطوفت معصوم باغ،"جویبارعاطفه"،"رگه
های آبی الفت" و"برج های عاطفه شهر من" همه حکایت روحیه عاطفی او دارد.
او در شهر جنگ زده ای که همه کوی و برزن اش با بمب و موشک و خمپاره آشناست و بوی باروت وخون فضای آنرا آلوده است «برج های عاطفه » میبیند زیرا میداند عاطفه را تنها در سرزمین خویش میتوان یافت حتی اگر جنگ بیداد کند,نه در بیرون از مرز ها ودر بلاد غریب,که در بین هزاران هزار چهره ای که صبح تا شب میبینی حتی یک نگاهی آشنا نمی یابی.
خوانندهِ شعر حمیرا شوق پرواز درشعر او حس میکند, او رو سوی افلاک دارد زیرا او برای زمینه و زمانه های تنگ و محدود، بزرگ است:
در دلــم شــور تازه می جوشـــد شوری کز عشق می شود آغاز
درین زمین کجا برای من جائیست سوی افـلاک می کــنــم پرواز
(شور تازه ص 39)
میخواهد اوج بگیرد و به رهایی برسد واز بند های پیدا و نا پیدای که دست وپای انسان را بسته است، رهایی یابد. نام مجموعه شعرش هم که شط آبی رهایی است، شوق رسیدن به این رهایی را میرساند.
به خود ار نظر کنم من همه خود نهفته در تن نه منم که "خویش" روشن به خدا که خود خدایم
همهء زلال مهـــــــرم همه آبی سپــــــهرم همه روشنان مهــــرم که ملک کند ثــــنـــایــــــم
چو به "من" اسیر مانـــم چه خموش ونا توانم کـــه زمین بود مکـــانـم به کجا رســــد صدایـم
(دیار آخرین ص 7)
او میخواهد بگوید که اگر انسان بتواند از منیّت و "خود" ظلمانی خویش رهایی یابد میتواند مسجود ملایک باشد وبرسد تا بدانجا که به جز خدا نبیند.
حمیرا گاه به مرادش مولانا اقتداءکرده و عزم سفر به عالم بالا می کند:
من از جهان دیگرم بالاترم بالاترم پیوند دادی تا مــرا در عــالــم بــالای خویش
دارم سفر سوی خدا در آبی بی منتها در حجم سبز لحظه ها با هیاَت غـوغای خویش (خلوت غم ها)
این شور حال پرواز در عالم بالا چنان در دل جان او خانه کرده است که کلماتی که به نحوی این معانی را تداعی میکند,ناخودآگاه از زبانش جاری می شود . کمتر سرودهِ از او میبینیم که واژه های چون "معراج" ، "عروج"، "آسمان" و "پرواز" در آن نباشد.
روح بیقرار او فقط میل به اوج گرفتن دارد و به معراج رسیدن.
رها در خلســـهُ معراجم از تو به عشق انباز با حلاجم از تو (هزیان سبز ص37)
در قطعه شب وسکوت می گوید:
یک حس مرا به خلســـهُ معراج میبــرد تا عشق بی تزلزل حلاج
میـبـرد
(ص87
)
او وقتی میخواهد از اوج گرفتن و رسیدن و یکی شدن حرف بزند که برای شرح آن کتاب ها سخن میتوان گفت، با یک کلمه و با یک تلمیح زیبا همه حرف ها را میزند و با آوردن تنها نام حلاج که سمبل توصل و یکی شدن است؛حرفش را خلاصه میکند و خودش را انباز حلاج میداند،هر خواننده صاحبدل و صاحب ذوق می تواند این دقیقهُ لطیف و این نکته ظریف را در می یابد.
حمیرا گاهی هم حافظ وار ادعا میکند که این حالات از قدسیان لطیف برایش میرسد:
سروش عشق به گوشم زقدسیان لطیف ز هفت گنبد نیلی ز دور می رسدم
او گرچه عاشقانه می سراید اما نمیخواهد مانند دیگران شعرش پر از آه و ناله ، شکوه از بی مهری معشوق ونخوت رقیب باشد ویا صرف زیبایی معشوق،بلکه او خود به مقتضای طبیعت زنانه اش معشوق است:
از عشق چو جیحونم از مهر تو افسونم من لیلی یی مجنونم با درد تو انبازم
شعر حمیرا بیان احساس زن است , زن به معنی واقعی کلمه، زن با همه عواطف زنانه و روح با طراوتش، به دور از همه ادعا های غیر واقعی و دور از منطق که بعضی از زنان طوطی وار از زبان دیگران تکرار میکنند و اسم آنرا حقوق زنان میگذارند.
به کار بردن ترکیب زیبای" شرم حضور" که بیان یکی از اصلی ترین وشکوهمندترین حالات زنانه است، نشان میدهد که با وجود همه مشغله های اجتماعی که دارد،هنوز حجب و حیای زنانه اش جای خود را به بی پروایی و بی باکی نداده است.
او میداند که دیگر زمان عشق های که قبلا در شعر مطرح می شد، گذشته که معشوق همه ناز است وعاشق سراپا نیاز؛ بلکه باید دست در دست هم جاده های زندگی را پیمود:
دست هایت تکیه امــیــد من
چشم هایت زهره و ناهید من
دست من با دست هایت آشنا
با تو خواهم ماندن ای هم صدا
به نمونه دیگر توجه فرمائید:
کجاست امنیت دست های مؤمن تو؟
کجاست شط رهایی؟
که بغض کهنه خود را
ودرد جاری بی همزبانی خود را
بر روی گستره دست هات گریه کنم (کوچ غربت ص 71)
در جای دیگر میگوید:
... به بازویت نگه کردم
چه احساسی چه احساسی
تو با بازوی خود بر من
حریم امنیت دادی
به من خورشید بخشیدی
...
کجایی ای مرا سالار
کجایی
ای توصل را به من معراج
(باران ص 47 )
باز هم نمونه دیگر از این دست:
به آ ن بازوانت پناهم بده
که ویرانه ام من بنا کن مرا
تو ای شانه هایت حصار حصین
بیا در حصارت رها کن مرا (به عاشق شدن ص 43)
در غزل (وعده خلاف) که به استقبال از شعر میرزا نوری سروده شده که میگوید:
زشرم وعده خلافی مکن کنار از من نیامدن ز تو و ذوق انتظار از من
(میرزا نوری)
شاعره ما درست خودش را طرف مقابل او میداند و میگوید:
بــرای دیـدن مـن ذوق انتــظار از تــو نـیــامــدن ز مــن عــذر بار بار از مـن
مخوان تو وعده خلافـم که خود نمی دانی چه لطف هاست درین کار آشکار از من
کنون عزیز دلم ذوق انتظار از تــــو نیــــامدن زمـن و عــذر بـار بــار از مـن
(وعده خلاف ص 13)
از زیبایی های وجودی که در شعر حمیرا در این مجموعه ستوده شده یکی چشم است و نگاه و دیگری دست و بازو. چشم را و نگاه را می ستاید نه مانند شعرای دیگر به خاطر تیر مژگان و نگاه دلفریب آن بلکه چشم و نگاه در شعر او پُر است رمز و راز ها و تجلی است از حالات درونی دارنده اش؛ چون آنچه زبان از بیان آن عجز است از" نگاه" میتراود:
ای نگــاه تو آفــتـاب تریــــن ای کلام تو شعر ناب ترین
ای نــگاه تــــو صـــد کتاب سخن حرف چشم تو حرف ناب ترین
(فصل غصه ص 17)
زشور عشق پـــایــا،هستی مـــن نهان در حرف چشمت ، مستــی مـن
(هذیـان سبــز ص 37)
نمونه دیگر:
دانی تمام هستی خود را
در شام دیدگان تو یک سر
می بینم
آندم که در سکوت
شعر بلند چشم تو را
چشمـم
تفسیر می کند (ص41)
با تو و با نگـــاه گــــــویـــــایـــت خلـوت شـــاعـرانه ام هــوس است
(افق بیکرانه ص31)
امـا گـاهی این سکوت طاقت فرسا می شود و به گفته مولانا "بالاتر از امکان" شاعر می شود و فریاد بر می دارد:
سکوت نگــاهت چه رنج آور اســـت تو بشــکـن سکوت و صدا کــن مــرا
(به عاشق شدن ص43)
او از نگاه، صداقت مؤمنانه اش را می بیند نه لهیب تند هوس آلودش را:
نجــابـت از ســحر وپـاکـی از سپـیـده دمـان صداقت از نگــهـــت مؤمنــانـه می ریزد
(مؤمنانه ص51)
بـــاز در دیــــدگــان شــــبــرنـــگـم آتـش عــشق می کــنــد اعجــــــاز
ای بــه ســجـاده ام نیـــاز سجــــود ای نـگـــــاهـــات لحظه های نماز
( سکوت وانتظارص27)
حمیرا خوب می داند که همه گفتنی ها را نمی توان به زبان آورد گاه واژه از بیان رمز و راز ها عاجز اند و تنها نگاه است که می تواند ناگفتنی ها را بگوید و آن "راز سر به مهر را به عالم سمر کند" :
بغض نگهم در دل چشم تو تهی شــد ای وای ز ناگفته سخن گفتنم امشب
(معراج خلوص ص59)
او وقتی نگه در نگه "او" می دوزد دیگر با همه طبیعت یکی می شود و همه عالم را در خود جاری می بیند:
آبشاری همه شور
جویباری همه آب
کشتزاری همه سبز
اخترانی همه نـــور
رود های همه مست
عالم و هرچه که هست
همه در من... منِ خاکی جاریست
تا نگه در نگهم می دوزی (احساس ص 69)
از دست و بازو هم در بالا اشاره کردیم که او امنیت وآرامش خود را در پناه آن دست ها می جوید :
دست من این پرنده پر اضطراب را در امن دست عاشق خود لانه می دهی
حمیرا گاه تلاش می کند درسرایش غزل و مثنوی به مولانا تأسی می جوید و خواننده شعرش احساس می کند که او بیشتر از دیگران، به غزلیات مولانا پرداخته است. در مثنوی «عشق» و غزل های «نیاز» و«خلوت غم ها»به خوبی دیده میشود.
«غزل افق بیکرانه» هم تاثیر حافظ را بر او نشان می دهد.
در شعر حمیرا شور و نشاطِ زندگی موج می زند و یأس، شک و تردید را در آن راهی نیست، همه امید است امید به آینده، امید به طـــلــوع صبح:
تو صدایم کردی
شب شکافی برداشت
صدایم زدل پاره شب
تا دم پنجره صبح رسید
صبح لیکن نه پدید
باورش در دل من کرد طـلـوع
(هزار پنجره در شب ص77)
ای بــه مــن آمــوخته راه ســفـر
راه تو سوی طلوع است و سحر
او نمی خواهد از شب و سیاهی هایش حرف بزند و از تاریکی و ظلمت بشنود:
از شب ز من چه پرسی چون مهر زر فشانم
خورشید روشنی بخش بر ماه و اخــتــرانــم
راز شکوه نورم رمز طـلـوع صـبـحــــــم
در عین بی ریایی آبـــی آســـــمانـــــــم
(نوریان ص37)
چــون ســحر بر شب و سیاهی ها
خنده شادمانه ام هوس اســــت
(افق بیکرانه ص31)
او در سال های اختناق که «دهان ها را می بوئیدند» فریاد برآورد:
روز بر پیکر شب می لغزد
نور سودای سیاهی ها را
می زداید زدل تنگ زمان
و زمان بر تن خود خواهد دید
جامه خورشیدی
وه چه میگویم
زدل تنگ زمان حرف زدم
و ز سودای سیاهی هایش
نه،زمان نیست سیاه
تا که ما نور به کف نور به دل
ره گشاینده معراج رسیدن باشیم
شب ما بسته به آذین امید
شب ما آئینه بندان نشاط
وه چه لذت بخش است
جشن معراج رسیدن را
با محبت دیدن
اصل انسانیت انسان را
در فضای آبی حس کردن
نه زمان نیست سیاه
تا که ما نور به کف نور به دل
ره گشاینده معراج رسیدن باشیم
در این اواخر مجموعه شعری دیگری هم از حمیرا نکهت به چاپ رسیده به نام (غزل غریب غربت)
که اگر توفیق یار ما شد آن را هم مرور خواهیم کرد. به کوی دوست مجال وصولش باد, عشق را در دل تنگش قرار گاه نزول و طراوت طبع اش بر همگان مقبول.
«»«»«»«»«»«»