|
|
ا حسا ن لـمر
ا سا س گـذا شـت ا ومشعلی را ا فـروخـت که راه ملـیونها ا نسان جها نرا روشن ساخت، رهروا ن سید د رزا د گا ه ا ودرآ غا زا ین درفـش پرا فتخا رورهاهی بخـش را بد ست گرفـتـند که میـتوا ن ا زشیرعلیخا ن، نورمحـمد شا ه خا ن فـو شنـجی، محــمد اعـظم خـا ن، بـرهـا ن ا لـد یـن خـا ن بـلخی ، مـرزا عـبـد ا لعـلی ( محرر شمس ا لـنها ر) وغـیـره نا م بـرد طی سا لها ی (1880ـ1901 ) که دوره زما مدا ری
ا میـرعـبـدا لـرحـمن خا
ن است نـمیدا نـیم ا زآ نهمه کـله منا رها، سیاه چا ه ا نـد ا خـتـنها ،
توپ پرا نـد نها، چـشـم کـشی ها و زبا ن بـرید ن ها وغـیـره وغـیـره چـه
تـعـدا د ی ا زپیـروا ن وعـلـمبـرد ا را ن راه سـیـد بـود نـد ؟ با مرگ ا
میـر مـشعـل نهـضـت آ زا دی در کـشور نـتـنها خا مـوش نـشد ه بـود بلکه
فـروزا ن ترهم گرد ید ومولوی عـبدا لروف خا کی ( کا کر) چراغ مـطبـوعا ت د
رکشوررا با رد یگر برا فـروخـت که صـرفاً یک شما ره نـشر گـرد ید ومتا سـفا
نه عـمـر کوتا ه دا شـت . ( 1284 ش ـ 1906 م )
جا ن شا ن آ نـرا بـرا ه ا نـدا خـتـنـد مــلـت ا فـغا ن یا د ا یـن
شـهـدا ی گـلگـون کفـن را جا ودا نه دا شـتـه وهــرگـزفـرا مـوش نـخواهـند
نـمود و نـبا یـد نـمود، که عـبا رت بـود نـد ا ز:
ا لله خا ن کـلکا نی . خا ن وغـلا م جـیــلا نی خا ن چرخی فـرقه مشـر شیـر محـمد خا ن ، فقـیر محـمد خا ن ، مـیـرزا محـمد مـهـدی خا ن ، خـوا جه هــدا یـت الله خا ن ، سید کـما ل خا ن ، محـمد عـظیم منشی زا ده و صــد هـا ی دیگـر ا زیـن وطـنـد وسـتا ن وا قـعی ( عـضو مشـروطیـت ا ول و د وم) به ا مــر نـا د ر خا ن و بـرا د رش هـا شـم خـا ن صـد را عــظـم بـه شـهـا د ت رسیــد ند کـه بـعـداً شـا هـــد سـلا خـیها و
سـر کـوبـیها ی د یگری
بـر مشروطـه خوا ها ن د وم و سـوم تـوسط ا ین فـا میل هــم بـود یم. قا نو نیت د را جـتـما ع وا نـتخا بی سا خـتن رهبر دولـت به گونهء« خـلا فـت » یا جـمهـوریـت
ا مــروزی.
تـو سط غلا م محـمد خا ن میمنگی تـقـد یم شـد هـم
مـلا حـظه میـنما ئـیم: ا داری را تا بع آ رزوی مـلــت سا خته، شکل مشـروطه و قا نـونی بدهد، و د ربرخی پا د شا ه روشنفکر به ا بـتکا رخود و با نیـت خـیـر، قـوا نـین وا صول مشروطه را درمملکـت نا فـذ میـسا زد، چون سـرا ج ا لـملة وا لـد یـن پا د شـا ه عـا لـم و ترقـی خـوا ه ا ست. چـنا نـچه تا سیـس مکـتـب حـبیبـیه و مکـتب حربـیه و نـشـر سـرا ج الا خـبا ر و طـبـع کـتب و آ ورد ن مـطـبعه عـصری وا حـدا ث شـوا رع و عما را ت غیـره ا ز مظا هـر لطـف و تـوجه شا هـا نه درجهـت مجـد وا عـتـلا ی وطـن
ا سـت لـذا
تـوقـع میـرود که مجا ری ا مـور حکــو مـت را نـیـز بـر ا سا س قـوا نیـن
مشـروطه ا ستوا ر سا زند تا ا زا حکا م خـود سـرا نه جـلو گیری بعـمل آ
مــده مــردم درتحـت سـلـطـه قـا نـون و نـظا م مشروطیـت به حیـا ت مـرفــه
قـریـن گـرد ند". 1
با با عـبدا
لعـزیـز، محـمـود طـرزی ، خا نم ا سـما طرزی ، مـلکـه ثـریا و خیـریه د
خـترا ن شـا ن ، اعـلـیحضرت ا ما ن ا لله خا ن ، خا نم روح ا فــزا (منـشـیـه)
برا در زا دهء طـرزی خا نوا دهء چرخی ، محمد رحـیـم شیـون ضیا ئی و صـد هـا
تـن دیـگـرا یـن مـشعـل را با رد یگـر بـد ست گـرفـتـه و بـه پـیـش
رفـتـنـد.
ا خـلا قـی ا سـلا م سـقـوط مـلـل ا سـلا می را بـا عـث
شـده ا ست.... دا شـت. ا مـا تـقـلـید کـور کـورا نه را نـمـیـخـوا سـت تـصـور ا و ا ز تجـد د طـلبـی ا سـلا می بـود. ا و
جا پا ن
را بحـیث نـمـونه یک کشـور مـوفـق آ سـیا ئی تـرجیـع میـدا د که چـیـز هـا
ی خوب ا روپا را بـصورت سیـستـما تـیک کا پی نـموده ا ما آ را ستگـی کـردا
ر عـنعـنا ت،ا خـلا ق و طـریـقـت عـمومی زندگی خـود را حـفـظ نـموده ا سـت."
2
کما ل پا شـا ـ که هـمه شـا ن ا زفلسفـه نهـضت
ا سلا می شـرقـی وا فــریـقـا ئی و هـنـدی پـیـروی مـیـنـمودند ـ گــرویـد..... تا ریک ا نـد یـش تـریـن فـرد د ربا ر سرد ا رنصر الله خا ن د رد ربا رعـا م برا درش صدا زد :" معـا رف مشـروطه میـزا ید و مشـروطه نـقـطه مـقا بـل تـسلـط شـرعـی سـلطا ن ا ست" ا و با یک حـلقهء مشخصی جـلو معـا رف را میگـرفتـند ، ویا سـرد ا رعـبـدا لـقـد وس خا ن اعتما د ی به حضرت
نورا لمشا یخ نوشـت :" ا زطـرف شـرع ا
نـورمـشـروطه طـلـب را با ید وا جـب ا لـقـتـل دا نـست... با یـد مکـروب
مشـروطـیت ا زبـیـن بـرده شـود." بـه ا یـن نوع معا رف ستـیـزی و مخا لـفـت
با آ زا دی و مـشروطیت به محـو خرد مـندا ن د سـت زد ند وهم میزنـند، چـنا
نچه مـلا حظه خوا هـید نمـود کـه محمـود طرزی وا ما ن ا لله خا ن را کیـهـا
لا تی و کا فر مـیـدا نـند ، و ا زکد ا م مـنا بع ا لها م مـیگرفـتـند و
میگیرند وکیها وچـرا حـبیـب الله کلکا نی لـقب " خا دم د یـن رسول الله "
گرفـت،روی چـه غـرضی حتی شاهـدا ن د روغین حا ضرنـمـود نـد کـه میـر صاحـب
سید قا سـم کـفر گـفـته با ید ا عـد ا م شـود ، وهـنوزهـم د ر د سیسه سا زی
هـا و تـوطعه گری هـستـند هـرکجا سـری بلـند شـد مـا رک میـزنـنـد و فـتـوا
میـدهـنـد و بعـد ش حکـم اعــد ا م صـا د ر میـفـرما یــند.
مـیبا شـد) محترم شیر احمد
نصری حقشنا س
ا وج نا آ را مـی هـا و بـد بخـتی هـا " عـیـن
نـویـسنـده د رعرصه عا مل ا نسا نی بود با ر آ ورد."6 محترم ا ما ن الله فـروغی ا ما خود طرزی نوشته که: "... قـرآ ن کتا ب مقـد س برا ی هـدا یت ورهـنما ئی نــوع بـشـر، نا زل شـد ه ، هزا را ن ا فـسوس که بـسیا ری ا ز مـسلما نا ن کـتـا ب مـقـد س زنـد گی بخـش را برا ی مرد گا ن خـود مخـصوص نـموده و تـنها بـرا ی خـوا نـد ن ا روا ح مـرد گا ن خـود بـد سـت میگیرند، مقـصود آ ن نیـست که قـرآ ن در
سر قبرستا ن، بحضـورمـرد گا ن خـوا نـد ه نشـود بلکه
مـقـصد آ نـست که زنـد گا ن بـرا ی زنـد گا نی خـود ، نــیـز آ نـرا بـخـوا
نـنـد. هـمهء فـلا کـت هــا و مصیـبـت ها که بـرمـا پـیـش آ مـده ا ز
جـاهـل بـود ن ، مـا بـه قـرآ ن خود ا ست. نا دا ری ا زبی تعـلیـمی و بی
خبری ، قـرآ ن کـه عـلم را حیا ت ، و جـهل را مـوت ، وعـلم را نور، جهل را
ظـلمت بما نشا ن دا ده ا سـت هــزا ر ا فـسوس که ما قـرآ ن را ا زبرمی کنیم
ولی به معـنا ی آ ن هیچ غـورنمیکـنیم ... ا نسا ن د رهـر د و کا ر ( آ خـرت
و د نـیا ) به عــلم محـتا ج ا سـت، عــلم بـرا ی محا فـظه د ین و د ولت ،
بـرای سـلا مـت و ترقی وطن..." « شـما ره 20 سا ل چها رم سراج الا خبا ر»
"7 محترم شیر آ قا مجددی ا میـرا مــا ن ا لله خا ن بـرعـلا وه د ا مـن زد ن به جــنگـها ی مـذهـــبــی و د رگیری ها ی خونیـن د ا خـلی کـه به هـدا یــت مسـتـقــیم ا نگلـیسـها بـرا ی تضعـیف ملت مـسلـما ن کشـور و ضـربـه زد ن به ا ستــقلا ل و حا کمیت مـلی و ا سلا می آ نا ن ا ین کا ررا ا نجا م دا د ، نـوکری و مـزود ری ،
نـد ا شتن ا ستقلا ل
فـکری و آ زا د ی عـمل ویرا د ر طول مد ت حکومت وی ... " 8 محترم محمد
محقـق دا یکندی ا فـغا نـستا ن ، حـما یـه ا و ا ز مـبا رزه آ زا د ی بخـش مـلی ، جـها ن ا سـلا م بشمول بخا را وهـند وسـتا ن ا زچنگ بـیـگا نه و طـرحـها ی پا ن ا سـلا میسم آ نها با عــث تـوطعه ها غرض سـقـوط نهضت ا ما نیه گـرد ید وهمچنا ن د فاع قـا طع رهـبرا ن و مـلیـت قهـرما ن شـریـف و شجاع برا د را ن هزا ره ا زشاه ا ما ن ا لله خا ن د رمقا بـل رژیم حبـیـب ا لله خا ن کـلکا نی و بعـداً عــد م بـیعـت آ نـها بـه رژیـم غـا صب بود کـه ( بـیهـقی ثـا نـی) فـیـض محـمد کا تـب مـورخ بعـدا زلت وکوب وحشـیا نه ا بو جهـل
هـا ی هـمکا رحبـیب
ا لله خا ن به شها د ت رسید که خود عـد م ا خـتلا ف نژا د ی و مذهـبی آ ند
وره را نـشا ن میـدهـد و ا ین وا قـعـیت تا ریخ را هـمـه میـد ا نـنـد .
برای مزید معلوما ت در باره نهضت مشروطیت
وا دا مـهء آ ن یعنی دوره ا ما نـیه مرا جـعه نـما ئـید به: شا د روا ن فرهنگ، سفـرهای غازی ا ما ن الله خا ن به د وا زده کشور آ سیا و ا روپا ا ز جنا ب عزیزا لد ین وکیلی پو پلرا ئی ، جنبش مشروطیـت در ا فغا نستا ن شا دروان عبـدا لحی حبیبی ، نخستین کتا ب در باره جنبش مشروطه خواهی در افغا نستا ن(دو جلد)ا زا ستاد پوهاند سید سعد ا لدین ها شمی،سیر ژورنا لیـزم درا فغا نستا ن و هم مطبو عـا ت ا فغا نستا ن در دهه ا ول ا ستقلا ل ا ز شا دروا ن محمد کا ظم آ هنگ ، جنبش مشروطیت و قـربا نیا ن ا ستـبدا د در ( دو جلد) شا دروا ن سید مسعـود پوهـنیا ر،عـلا مه محمود طرزی شاه ا ما ن ا لله وروحا نیت متـنفـذ ا ستا د محمد ا عـظم سیستا نی، تا ریخ نهضت های آ زا د یخواهی (مصاحبه ها) ا ستا د دا کتر ا کـرم عـثما ن (سا یـت ا نـترنت زند گی)، حا کمیت قا نون در ا فغا نستا ن جمع آ وری ا ستا د حبیب الله رفــیع ، ا فغا نستا ن درعهد اعـلیحضرت ا ما ن ا لله خا ن دا کتر فـضل غـنـی مجـددی، بحرا ن و نجا ت شا دروا ن محی ا لد ین ا نیس، محـمود طرزی و سـراج ا لاخبا رش محترم بشیر سخا ورز ـ زن د را نـقلا ب جهـا ن شمو ل پـیغـمـبر( ص ) ا ستا د د کتورا سد ا لله را ید ، سـرنشینا ن کـشتی مـرگ یا زندا ن قـلعه ا رگ شا دروا ن عـبدا لـصبور غـفـوری ، برگهای ا ز تا ریخ معا صر وطن ما ا ز شا دروا ن محمد رحیم شیـون ضیا ئی ، سردا رمحـمد رحیم ضیا ئی « شـیون کا بلی» از محتـرم ولی ا حـمد نـوری ،
ا فغا نستا ن در راه آ زا دی ا ز شا دروا ن نجـیب ا لله تـوروا یا
نا و محـترم عـبدا لشکـور حکـم و ....
مـیلا د ی تا به ا
مـروز سپــیـد و پـا ک و مـنـزه ا زهـمهء کـثـا فـا ت روزگا ر ا ســت .
د وستا ن زما ن شـا ن بود ند که ا ز[ ترک جا ن
و ما ل و سر] در را ه سعا د ت وپیشـرفـت وطن و وطـنــد ا را ن دریـغ نـکرد
نـد چـنـا نـچـه د ر یک شها د ت د سـته جمعی بـه ا مـر اعلیحضرت نا د ر شـا
ه و ها شـم خا ن ، صـدا زد نـد کـه: گرا ن ا رزش هـا ی جـد ید پـس ا ز حصول ا ستـقلا ل کا مـل سیا سی ا فـغا نستـا ن، تلا ش بخرچ دا دند تا نیروی گـردند که بتـوا نـند نظام فکری ، قـلمی و فزیکی خـود را صـرف مـیـهـن د وسـتی ، وحـد ت مـلی ، تحکـیـم ا ستـقـلا ل ، نو ا نـد یـشی ، معـرفی ا صلا حا ت برنا مـه هـا ی گـستـردهء وسـیع وسیـستما تــیک ا جـتماعی، ا قـتصا دی ، سیـا سی، فـرهـنگی، کلـتوری ، مـا لی ،ا دا ری عسکـری ،تـیپ بـورژوا مآ با نه نـما یـند.ا یـن نیـرو ولـو ا نگـشت شما ر کـوشـید ند جـوا نا ن و نوجوا نا ن را
ا زفـرو رفـتن د رمـردا ب خـرفا ت و مـوهـوما ت نجا ت دهـند وخوی تـملـق و
چا پلـوسـی بـرده وا ر و نا با وری بخود را د ر وجـود آ نا ن ، تا حـد تـوا
ن زا یـل ســـا زنـد..."
|