محمود نظری
طبقه بندي طنز
روميان خود را مبتكر طنز به عنوان يك نوع ادبي مي‌دانستند، كوين تليان
منتقد رومي گفته است "طنز تماما مال ماست".
البته هدف او در اين جا آنگونه طنزنويسي به عنوان يك نوع ادبي است كه در
ادبيات لاتيني با نويسنده‌اي به نام لوسيليوس شروع شد و با شاعران بزرگي
چون هراس، جونال و پرسيوس به اوج خود رسيد، نه طنز به طور كلي و به صورت يك
نوع ادبي كه درادبيات يوناني به وفور يافت مي‌شد و نمونه بارز آن كمیدي هاي
اريستفان مي‌باشد.
طنز به صورتي كه در روم به وجود آمد، بر خلاف حماسه، موضوع شعر زندگي
بزرگان و قهرمانان نيست، بلكه انعكاس زندگي روزمره مردم است كه به طرز واقع
بينانه‌اي ترسيم مي‌شود.
طنز واژه ای عربی است و در واژه به معنای مسخره کردن، طعنه زدن، عیب کردن،
سخن به رموز گفتن و به استهزا از کسی سخن گفتن است. معادل انگلیسی طنز
satire است که از satira در لاتین گرفته شده که از ریشه satyros یونانی است.
satira نام ظرفی پر از میوه های متنوع بود که به یکی از رب النوع زراعت
هدیه داده شده بود که معنای لغوی ان «غذای کامل» یا «آمیخته ای از هرچیز»
بود
طَنز، هنری است که عدم تناسبات در عرصه‌های مختلف اجتماعی را که در ظاهر
متناسب به نظر می‌رسند، نشان می‌دهد و این خود سبب خنده می‌شود
در ادبیات طنز به نوع خاصی از آثار منظوم یا منثور ادبی گفته می شود که
اشتباهات یا جنبه های نامطلوب رفتار بشری، فسادهای اجتماعی و سیاسی یا حتی
تفکرات فلسفی را به شیوه ای خنده دار به چالش می کشد.
در تعریف طنز آمده است: «اثری ادبی که با استفاده از بذله، برعکس کردن، خشم
و نقیضه، ضعف ها و تعلیمات اجتماعی جوامع بشری را به نقد می کشد.»
جان درایدن در مقاله «هنر طنز» ظرافت طنز را به جدا کردن سر از بدن با حرکت
تند و سریع شمشیر تشبیه می کند، طوری که دوباره در جای خود قرار گیرد
برخي صاحب‌نظران به وجود سه‌گونه طنز لفظي، نمايشي و موقعيت طنزآميز در
دوره معاصر اشاره كرده‌اند. برخي نيز انواع طنز را در دسته‌هاي طنز اجتماعي،
ژورناليستي، سياسي، فلسفي، طنز مبتني بر فرهنگ مردم، طنز روانكاوانه و طنز
سياه تعريف كرده‌اند. اشكال اصلي اين نوع تقسيم‌بندي، بي‌توجهي به منظرهاي
طبقه‌بندي است. زيرا با اين تقسيم‌بندي نمي‌توان طنز ژورناليستي را از طنز
اجتماعي بازشناخت و يا تفاوت‌هاي طنز اجتماعي و طنز سياه به درستي معلوم
نيست.
پس بي‌راه نيست اگر بگوييم، بهترين تقسيم‌بندي براي طنز، تقسيم‌بندي آن از
منظرهاي مختلف است. زيرا طنز را مي‌توان با توجه به موضوع، قالب، نحوه بيان
و شيوه ارائه مضمون و درونمايه و هدف طبقه‌بندي كرد. همچنين طنز مي‌تواند
با توجه به سن مخاطبان نيز تقسيم بندي شود.
طنز را مي‌توان از ديدگاه موضوع به شش نوع زير تقسيم كرد:
1 – طنز اجتماعي
2 – طنز سياسي
3 – طنز تاريخي
–4 طنز مذهبي و عارفانه
5 – طنز فلسفي
6 – طنز تلفيقي چون طنز سياسي ـ اجتماعي و …
طنز را از منظر قالب مي‌توان به دو دسته كلي طنز زباني و طنز تصويري تقسيم
كرد. طنز زباني خود به دو دسته نظم و نثر تقسيم مي‌شود. آثار طنزي كه در
قالب نظم ارائه شده‌اند، بيشتر از قالب‌هاي قصيده، قطعه، رباعي، ترجيح‌بند،
تركيب‌بند، مثنوي و گاه غزل سودجسته‌اند و طنز در قالب نثر نيز از داستان
كوتاه، رمان، نمايشنامه، فيلمنامه، كاريكاتور و مسافرت خيالي، داستان
حيوانات، تمثيل، كلمات قصار و كم تر و حكايات بهره گرفته است.
در ادبیات کلاسیک فارسی، طنز در میان آثار نویسندگان دوره های مختلف به
اشکال گوناگون وجود داشت. در صدر این افراد، عبید زاکانی پدر هنر طنز در
ادبیات فارسی است. عطار نیشابوری نیز در الهی نامه جنبه هایی از طنز دارد
. نحوه بيان يك طنز نيز ممكن است با استفاده از اغراق و مبالغه، تضاد،
تناقض، تمثيل، وارونه‌نمايي و … باشد و بالاخره طنز را براساس محتوا و
مضمون نيز مي‌توان به دو دسته طنز تلخ يا سياه و طنز شيرين يا سفيد تقسيم
كرد. در طنز سياه جنبه خنده‌انگيزي طنز كمتر از نيش آن است. ولي در طنز
شيرين، بذله‌گويي و شوخ‌طبعي بر تفكر و تعمق طنز برتري دارد. طنز سياه
چيزي‌ست كه در شعر خيام و جاهايي در شعر حافظ، البته به صورتي رندانه‌تر،
وجود دارد. اما نمونه‌‌ي اساسي طنز سياه، مبتني بر نفي است. ما در طنز
اجتماعي، تعريض داريم اما نفي نداريم.
طنز از نظر شيوه عرضه نيز به صورت زير طبقه‌بندي مي‌شود:
1 – طنز نوشتاري
2 – طنز شنيداري
3 – طنز ديداري (مثل پانتوميم)
4- طنز تصویری
5 – طنز ديداري و شنيداري
شیوه های طنز
انواع آثار ادبی که طنز نویس می تواند به کار ببرد فوق العاده زیاد است،
رمان، نمایش نامه، شعر و... اما شیوه ها یا تکنیک هایی که در آن به کار می
رود محدود است. ۱. کوچک کردن ۲. بزرگ کردن ۳. تقلید مضحک از یک اثر ادبی
شناخته شده ۴. ایجاد موقعیتی در داستان یا نمایش که به خودی خود طنزآمیز
است. ۵. به کار بردن عین کلمات کسی که مورد طنز قرار می گیرد و ایجاد
چهارچوبی مضحک برای آن.
منابع:
۱طنزـ ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد.
۲- حسن جوادی ،انتشارات کاروان
مجله تخصصي علمي زبان ۳- ادبيات فارسي دانشگاه قم
۴-
daftaretanz.com/index
«»«»«»«»«»«»