بيژنپور (آ. آبادی)
بيژنپور ـ آ. آبادی
بهار
کوشش بیهوده از خاموشی بر
جوش نوبر کهنه گامی چیره تر
( آ.آبادی )
نوروز
در گذر روزگار
به چندین فروغ وبه چندین چراغ
بیا راسته چون به نوروز بـــاغ
نوروز را در تاریخ مردم ایران زمین، فلسفه و حکمت، موجبات وعلت ، قیاسات واصالت، بنیاد ومرتبت و شأن وشرافت بیش از آن بوده است ؛ که اکنون خواهد بود. نگاهی به سرگذشت انسان در حوزه مدنیت آریایی؛ آن را بر مینمایاند، که بشر از دوران باستان تا این زمان و تا بخواهد بود؛ محتاج سرور وسرود، جشن وشادمانی، سخن وسرایش، افتخار و ابتکار، سروری وسرفرازی، آیین داری و آیینه داری، فر و فروهر، مقام و منزلت و نشاط و فرهت است. به سخن شیخ اجل (ره):
آدمی نیست که عاشق نشود فصل بهار
هرگیاهی که به نوروز نجنبد حطب است
نوروز را شهریاران آریایی تبار، در گستره ی آریانای کبیر بسیار نیکو پاسداری کرده اند. یکی از پدیدگی نوروز و گوهر جهانشولی آن در گمان تاریخ آنست، که این آیین نه مانند سنتهای دیگر به زبان شمشیر و فرمان شاه و امیر ، بلکه بافضیلت وفرهنگ و ماندگاری خویش ملل ونحل بیشماری را در نوردیده است. داستانها و حکایتهای روزگار در باب نوروز و آیین دلفروز نیاکان همان خوشتر که از زبان لطیف وپیامبران شعر بگوش رسد:
کوشش بیهوده از خاموشی بر
جوش نوبر کهنه گامی چیره تر
دربهاران هرچه درجوش نواست
کهنه گی اندیشهء دیو و بو است
آب وخاک وآدمی وهرچه هست
میشود در نوگرایی شاد ومست
رویش جانست در جان مرد گان
می گشاید چشم بر خوابید گان
ای خوشا نوروز و آیین بــهار
روزنو، انسان نو، نو روزگار
زانسبب در نوبهاران نو شدن
کشور اندیشه را پرتو شدن
زراتشته یا زردشتیان کوهستان ( ایران شرقی ) که در دامنه های قامت پامیر و هندوکشمیزیسته اند، به سبب حرمت داری و تمکین به آیین خویش، دربهار ونوروز گرد می آمده اند تا برای پوزش خواهی وگذر از کوتاهی ابتدا دربرابر آفریدگار وآنگاه در برابرهم، خم شوند
کوه فروش در درواز، پایگاه درواز شاهان
بیشتر از 7600 متر بالاتر از بحر
پیشگاه شهریاران کوهستان که از هماوردان وهمزادان شاهنشاهان بلخ وهم رقیب آنها بوده اند، چنین رسم بوده است که روحانیان وراهبان ورهبانان به نزدیک شاه می مدند و رسم نیاکان را بجا میکردند. رسم آن بوده است که روحانی ارشد وبزرگ دانایی برجایگاه میشده است، تاچند نیایش در مذمت بدیها وملاهت نیکی بر گوید و آمرزش همگانی را فریاد کند:
" آی آهورا مزدا !
به نیکویی مارا آفریده ای، خسته جانی و تیرگیها ی مارا بردار، سپیدی وشادمانی رابگذار، چون روز نو باشد مارا بیاموزان که نو باشیم، مهربان، آگاه، عاشق وتابان. یگانگی آفریدگار؛ نشان یگانگی آفریدگان است، پوزش مارا پذیرشت شاید؛ ترا می پرستیم که آفریدی مارا نه بد! " *
پیشینه ی نوروز، برای هیچ انسانی در روزگار ما پدیدار نیست، گمان زنیها و پنداشتهای ما از علامت های نوروز نیز بسیار تاریخی نیست. آیین نوروز فراتر از ادیان، کهن تر از سنت ورواج هاست. هرچه برما هویداست، اززمان جمشید کیانی نمی گذرد. اما این سخن بدان بیان نیست که نوروز بسیار نا دانسته و نا شناخته مانده است ، مناسبتهای بازمانده از رسم روزگار؛ این آیین جهان برین را بخوبی بر میتابد.
در سخن ونظم شه محمداکبرآذر شاعر آذر کیش دروازی ( 1344- 1286 ش ) واز شاگردان ملک الشعرا بهار در دارالفنون تهران ( 1307-1304 ش ) مثنوی بلندی در حکمت و فلسفه ی نوروز آمده است، که چند بیت آن راچنین میخوانیم:
به گردون یکی جشن پارینه پیر بجامانده از رسم دیرینه دیــر
بهاران و نوروز و نـو باوری چو آیین گذاران به دین آوری
زشاهـان وشاهنشهان داد بــود به داد ودهش مردم آزاد بود
کنون ما به نوروز یادی کنــیم بفــرماید ایزد که دادی کنیم
همه شهــر یاران پیشین بدنــد که بااهریمن خصم دیرین بدند
( ش.اکبر آذر )
اندیشه گران وخدایگان سخن، در گستره ادب و آیین نوروزی کم نگفته اند و نه ستوده اند. اما چه کلامی، چه سخنی و چه اندیشه یی برتر از فهم عارف پسین و رند بهار آیین؛ حضرت بیدل (ره ) طبیعت شناس شهیر در زبان فارسی خواهد بود. ایشان گله از روزگار وهمسخنی با آیین پار یعنی نوروز ونوبهار کرده اند.
بیدل قادر شده است، سخن را به نگین انگشتر معانی بنشاند، ونشاط خاطر خویش را در نوروز دیگر سازی کند. رسایی کلام وشور وحلاوت سرشار آن فلیسوف حکیم، دریغنامه یی است که ناتمامی و ناکامی فرزندان ایرانزمین را در جاهایی برمیتابد. او اهریمن را، نارواداریها و نوروز ستیزی بیگانگان تاریخ را از سپاسنامه ی فرزندان هندوکش از شرق پامیر تا حلب عرب؛ جدا میکند، او برمیگردد وباز مینگرد که نوروز همان آیینی است که طبیعت و بشریت را بطریقی فراگیراست.
گرچه حافظ به سخن پیشتر از بیدل بود،
لیک آن یک دیگروگفته این یک، دیگراست.
اکنون هردو غزل را در مقام مقایسه مینهم، تا خواننده بروشنی بداند که بیدل در همسخنی با حافظ همرکاب است یا همکتاب. این دوغزل میتوانند شاهکار نظم دری بشمار روند. حافظ دارد که :
ابر بهــــــــــــــار
سـحرم دولت بیدار به بالین آمد
گفت برخیز که آن خسرو شیرین آمد
قدحی درکش وسرخوش به تماشا بخرام
تا ببینی که نگارت، به چه آیین آمد
مژدگانی بده ای خلوتیی نافه گشای
که زصحرای ختن آهوی مشکین آمد
گریه آبی برخ سوختگان باز آورد
ناله فریاد رس عاشق مسکین آمد
مرغ دل باز هوادار کمان ابرویست
ای کبوتر نگران باش که شاهین آمد
ساقیا می بده وغم مخورازدشمن ودوست
که به کام دل ما آن بشد و این آمد
رسم بد عهدی ایام چو دید ابر بهار
گریه اش برسمن وسنبل ونسرین آمد
چون صبا گفته حافظ بشنید از بلبل
عنبر افشان به تماشای ریاحین آمد
میرزای حکیم گوید که:
گل بسر، جام بکف آن چمن آیین آمد
گل بسر، جام بکف، آن چمن آیین آمد
میکشان! مژده بهارآمدو رنگین آمد
طبعم ازدست زبان، سوزتبی داشت چوشمع
عاقبت ، خامشی ام بر سر بالین آمد
حیرتم، بی اثر ازانجمن عالم رنگ
همچو آیینه زصورتکده ی چین آمد
هیچکس ازغم اسباب نیامد بیرون
بار نابسته ی این قافله سنگین آمد
نخل گلزارمحبت، ثمـــر عیش نداد
مصرع آه همان یأس مضامین آمد
چون نفس سربه خط وحشت دل میتازیم
جاده در دامن این دشت همان چین آمد
بازبی روی تو درفصل جنون جوش بهار
سایه ی گل به سرم پنجه شاهین آمد
خون بدل، خاک بسر، آه بلب اشک بچشم
بی جمال تو چه ها برسر مسکین آمد
بیدل آسوده تر ازموج گهر خاک شدیم
رفتن ازخویش چه مقدار به تمکین آمد
بیشتر از این به نوروز نمی پردازم، ولی در پیشگاه نوروز طرفه یی دارم که برای نشاط خاطر شریف نوروز دوستان هدیه می کنم:
طرفه نوروزی
هنگامیکه جرگه سال 1382 خ درکابل زیر یک چادر برگزار شد، اعضای جریانات سیاسی چپ وراست ، معتدل و مستقل شرکت داشتند. در یکسو جمعیت و گروه های تباری آن ودر گوشه دیگر افغان ملت و توابع، در برابر هم جا بجا شد ند. اطرافیان شاه ، برخی لیبرال ها وتکنوکراتها که ازغرب برگشته بود ند، طالبان گمراه، قبایل و اعزامیا پاکستان درسمت افغان ملت صف کشیدند. درحالی که، ملیگرایان، مقاومتیان، برخی روشنفکران متجدد ، مجاهدان معتدل واکثر زنان نماینده در پشت تریبیون جمعیت نشستند. مردم ترک تبار اعم از هزاره ها، ازبکها، ترکمنها و سایر قومیتهای دیگر در جایگاه خاصی قرار گرفتند.
شعار لویه جرگه " دموکراسی ولیبرالیسم برای حاکمیت آینده قانون " عنوان شد. قبل از آنکه جرگه آغاز گردد، جرو بنجر بحث بالاشد. رییس دولت موقت باچند کلمه پشتو ودری که برای افتتاح مجلس گفت؛ بامشاهده ی اوضاع بیرون رفت و جان خودرا از شر پرسشها ی بعدی خلاص نمود.
روز دوم، جرگه در دریاچه ی بحران شناورشد، یکتن از طرفداران گروه مجاهدین ( ازپروان ) که در کنار یکی از طالبان سابقه دار نشسته بود، در صف پیش روی خود کسا نی رادید که با لباس فاخر ودریشیهای سیاه نشسته بودند. برای همهمه وواهمه آفرینی، در مقابل آنها که دور وبرش پر بودند، از طالب کناری خود پرسید: آیا این همه که معلوم است از غرب آمده اند، مسلمان باشند؟ یااینکه مثل طالبانند!
درعین حال گفت : خوب است که مسلمانی غربیان و هم طالبان درهمین جرگه آزمایش شود، شنیده ام که شناختن کفر بهتر ازکشتن کفر است. مرد گویا طالب که با زبان پشتو وبا لهجه ی شیرین قندهار صحبت مینمود، از مرد مجاهد پرسید: خنگه ؟ مرد پروانی گفت: میخواهم از آنها بپرسم که، " آمنت بالله و دعای قنود " را میدانند یانه .
این دونفر یعنی انارگل که هوادار نظام ریاستی است، از کانادا دعوت شده بود. دیگری آخوند ملا عبدالخالق که ازهلمند آمده بود، قبلاً در دوره ی طالبان معاون والی سرپل بوده است. ایشان همینکه پرسشها و پیشنهاد محمد علم پروانی را شنیدند، آهسته آهسته نگران شدند. درپایان روز دوم جرگه با استفاده از فرصت تا جلسه ی فردا ، پرسش را باسایر همکاران و اندیولان خود در میان گذاشتند. جالب است که برای آن جوابی نیافتند !
روز سوم، انارگل از عبدالخالق پرسید: توخو طالب بودی وملا هستی، این دو ســوال را نمی دانی؟ عبدالخالق با تبسم وشرمندگی گفت : زه فکر کوم چه دا آمنت باالله می اوریدلی دی، خودطالبانو په دوران کی نه و، اوما خو دته نه یم زدکری له چانه. مگر دابل چه "دعای کنوت " نومیژی دامی نه دی اوریدلی او پیدا کیزی مه ! عبدالخالق پیشنهاد کرد که او آشنایی دارد در همین جرگه که از هرات است وشیخ زاده تخلص میکند، خوبست که از او بپرسیم، ازقضا شیخ زاده را نیافتند.
ملا عبدالخالق آخرین گمانهای خودرا زد وگفت: داشیانو دهندو دوکانونوپیداکیژی ، ولی بلا فاصله یادش آمد که فعلاً در افغانستان هندو پیدا نمیشود. پس از انارگل پرسید : ته حه فکر لری؟ انارگل گفت : زما په خیال ددغه کوهستانی سری، پوشتنه بل مساله وه. ددغه منظور داوو چه ، تاسی د مذهب او دین کوم کتاب لوستلی است ؟ تا سو دا دعاگانی اوریدلی است ؟
عبدالخالق وویل : په خدای کسم چه دتول طالبان یوی هم دجنازی نوو زده ، او موژ دشهیدانو جنازو پر باندی داسی وویله : نامی بازه! ته د شر اوپساد په مکابل کی مر شوی است، اوس حه جهنم ته ! هلته هوسایی شته او حوانه هلکانو.
انارگل دیر متعجب شو، او ددی خبری په اوریدل دا عبدالخالق دیر وستایل او وویل : رشتیا چه تاسو خو طول عالمانی است !!!