مسیح طالبیان

*******

دربارۀ هایکو

این خصلت هایکو است که چشم و گوش و حواسِ انسان را به ارزشِ چیزهای خُرد و ناچیز باز می کند و زیبایی جایگزین ارزشِ مادیِ اشیا و عناصر قرار می گیرد .. و بدینگونه ذهن خود به خود با طریق ساده زیستن آشنا می شود.
در تعریف وابی ، یکی از ارکان زیبایی شناسی باشو در هایکو این چنین می خوانیم :
در مفهوم وابی ، ساختن با حد اقل امکانات پسندیده است ، کاراکتر وابی چیزی می سازد که در کلیت خود کامل است اما این کل کامل را مثلا با هفت قطعه یا با هفت چیز جُفت و جور می کند .چنانچه همین کل کامل را یک شخصیت عادی و فاقد کیفیت وابی در صدد ساختن اش برآید ممکن است به ده قطعه و یا به ده چیز نیاز داشته باشد.
عرفای ایرانی نمونه بارز کاراکتر های وابی هستند ، درست نقطه مقابل وابی ، واژهء ماکوتو Makoto قرار دارد که فقر در یاس و ناامیدی به شکل رقت انگیزی در شخص ظاهر میشود .این صفت بیشتر در صوفیگری و درویشی دیده میشود که کاملا با مفهوم وابی غریبه است.شاید شخصیت های داستان های دیکِنز دارای کیفیت ماکوتو باشند.
کاراکتر ماکوتو در پی آن است که به او ببخشند اما کاراکتر وابی خود می سازد ، کامل هم می سازد اما آنچه ضروری است بکار میگیرد.

در کلبه ام این بهار
هیچ چیزی نیست ،
همه چیز هست

سودو یاماگوچی ( 1716 – 1643 ) همدورهء باشو است و شاگرد باشو

باد به قدر کافی
برگ خزان می آورد
تا آتش افروزم

( ریوکان )

گاندی را بخاطر می آورید؟ زندگی بسیار ساده با اشیای بسیار ساده در کنارش ، یک تکه کرباس که دور بدنش می پیچید و یک شانه برای موهایش ،یک ساعت که از گذر زمان با خبر باشد ، یک قلم و یک دفتر یادداشت و یک کتاب از اوراد مقدس هندو ها .. همین .

این افراد قدر و منزلت و ارزش ( سادگی ) را می فهمند که کم کم در جوامع مدرن این ارزش ها دارد دوباره مورد توجه قرار میگیرد ، چه در طرز لباس پوشیدن و چه در ارتباط اجتماعی با دیگران و نوع زندگی … که از این طریق بشر از مصرف گرایی بی بند و بار فرار کند و راه ساده زیستن را دوباره تمرین کند.

خیلی از ما زیر بار سنگین خِرت و پِرت هایی قرار داریم که ریشه در فرهنگ مصرف گرایی حاکم برما دارد که تاکیدی است بر ( آنچه نداریم ) … در واقع آنچه داریم همان فقر ذهنی و روحانی است که در اغلب ما بیداد می کند .
این بدان معنا نیست که فقر واقعی را رنگ و بوی رمانتیسم به آن بدهیم و آنرا ستایش کنیم.. بلکه ضرورت زمان است که به سادگی در زیست روی آوریم .

صرف نظر از اینکه آیا این شاعر بخصوص واقعا ( هیچ چیزی ندارد ) ، اما هایکوی او دارد به ما طریق ساده زیستن را نشان می دهد و در این ساده زیستن حسِ ( همه چیز داشتن ) را استنشاق کنیم .. مثل نفس کشیدن در یک صبحِ بهاری.

نتیجه : آنچه ما هستیم باید در نوشته های ما ظاهر شود ، پای تفکرات و فلسفهء زندگیِ ما باید خودش را در آثار ما نشان دهد … این یعنی جهان بینی ، و این جهان بینی وقتی در آثار یک شاعر خودش را نشان دهد ، بدان معنا است که این شاعر دارای معیاری ( زیبایی شناسیک) است ، Aesthetic .

زیبایی شناسی به معنای انتخاب واژه ها و ترکیب های زیبا نیست ، بلکه با استفاده از واژه های پیش پا افتاده انگشتِ اشاره ای است به دنیای درون و دنیای بیرون از چشمِ شاعر . متن می گوید من این گونه دنیا را می بینم .