|
ا حسا ن لـمر
صد و یک سا لگی
جنبش مشـروطیت
وهـشــتا د و هشـــتمین سا لگـرد ا ستـــقلا ل کــشو ر
حـوت 1285 ش و 28 ا سـد 1298 ش
یکـقرن قـبل ا ز ا مروز کشور عـزیز ما شاهـد جنـبـشی خجـسـته و پیـشـروی
بود که تـهداب آ نـرا سـید جما ل ا لـد ین ا فــغا ن گـذا شـته بود. بر اصل
شـها د ت تا ریـخ ما سید قـبل ا ز ترک وطن طرح پیـشنـها دی به ا مـیر
شیـرعـلـیخا ن سپـرده بود . که امـیر و صد ر اعـظم ا و نور محـمد شا ه خا ن
فـوشنـجی هـم تطبـیـق آ نـرا با ا فـتـتاح مـکا تـب مـلکی و نظا می ، شهـر
سا زی مـد رن ( شیـر پور )، فـا بـریکه نـظا می ، نـشر جـریـدهء شـمـس ا
لـنها ر ، کا بـینه مخـتـلط ا ز ا قوا م کـشور، و مجلـس نما ینـد گا ن مـلی
آ غـا ز نـمود که متا سـفا نه د یـر پا نتـوا نست با شـد . در( فـبروری
1902 م ) محـمود طـرزی با آ موزش ا ز ا یـده و ا نـد یـشه آخـر یـن سا لهای
زنـدگـی سیـد شهـید جـما ل ا لـد یـن ا فـغا ن بکا بل آ مـده و نه مـا ه
مهـما ن ا مـیر حبـیـب الله خا ن سراج بود. روشنفکـرا ن ا فـغا ن هـم جـد ا
گا نه با جـد یـت در جنـبـش و حـرکـت بود ند بر ا یـن ا صل شا ه در سـا ل (
1903 م ) اجا زه تا سیـس مکـتب حبـیـبـیه را داد که بخـش اعـظم معـلمیـن آ
نـرا بهتـریـن فـرزا نـگا ن مـنور کـشور تـشکـیل
مـیـدا د .
چـون مـولـوی محـمـد سـرور واصف ، مـیر سـید قا سـم ( مـیر صاحـب ) ،
مـولـوی محـمد مـظـفر مـروت ، کا کا سـیـد احمد لـود یـن (مـنتظم آ ن مکـتب
) ، دا کترعـبدا لـغـنی ( هـندی ) و د یگـرا ن کـه ا یـشا ن طـرح جنـبـش
مشر وطیـت ا فغا نستا ن را در ( حوت 1285 ش ـ دسـمبر 1906 م) ریخـتـنـد که
بـزود تـر ین فـرصت 300 تـن روشنـفکر مـلی بـدور آ ن حـلـقه زدنـد .
ا ز خلا ل آ ثا ر کـتبی که ا ز سیـد ا فـغا ن بجا ما نـده ا ست چون رسا له
ها و مـقالات، بیا نا ت ، کـنـفرا نـسها و حـتی مـلا قـا تها با رهـبرا ن
دول مختـلف بـد یـن نتـیجه میـرسیـم که ا یشا ن به نـکا ت ذ یل تا کـید
میـنـو د نــد:
ــ هـمگا نی شـد ن آ مـوزش عـلوم و سیا نـس مـدرن بـرای هـمهء جا مـعه .
ــ مـبا رزه برا ی آ زا دی و ا ستـقلا ل کـشور هـا ی مستـعـمره .
ــ تـقویـت مطبوعا ت مـلی ، سا زنده و بـیدا ر گر .
ــ ا حیا ی د مـوکرا سی و آ زا دی ها ی ا جتـما عی برا ی مردم ، تـشکـیل پا
رلـما ن به مـفـهوم وا قـعی آ ن کـه مـرد م آ گـا هـا نـه د ر ا یـجا د آ ن
سـهیم با شـند، ا نفا ذ قا نون ا سا سی و د یگـر قـوا نیـن برای تنـظیـم ا
مور ا جتـماعی و ا نـتخا بی ساختـن رهـبر دولـت به گونه (خلا فـت) یا
جـمهوریـت ا مـروزی.
در مرام مشروطه خواهـا ن ا ول ا فــغا ن میخـوا نـیم که :
1 ـ ا طاعـت به ا صول ا سلا می و تـقد س قـرآن و قـبول تـما م ا حکا م ا
ســلا م.
2 ـ تلا ش د ر بـد سـت آ ورد ن حـقو ق ملی ، مشرطــیت رژیم دولـتی تحـت
نـظر نما یـنـد گا ن ملـت و تا میـن حا کمـیت ملی و حکم قـا نـو ن.
3 ـ سعی در تـلقـیـن عا مه به درستـی معا شرت و نکوهـش و عا دا ت ذ میـمه.
4 ـ آ شـتی و حسـن تـفاهـم بیـن تـما م ا قـوام و قـبا یـل ا فـغا نـستا ن
و تحکیـم وحـد ت ملی.
5 ـ سعی در ا صلاح ملـت ا ز راه صلح و آ شـتی ، نه با دهـشـت ا فکـنی و ا
ستـعـما ل سـلاح و زور.
6 ـ تعـمیم معا رف و مکا تـب و وسا یل بـیدا ری مـردم و مـطبوعا ت.
7 ـ تا سیـس مجلس شـورای ملی ا ز راه ا نـتخا با ت آ زا د نما یـند گا ن
مـردم.
8 ـ تـحصیل ا ستـقلا ل و آ زا دی ا فـغا نـستا ن و گستـرش روا بـط سیا سی و
ا قـتصا دی با د نیا ی
خا رج.
9 ـ تا میـن ا صـو ل مسا وا ت و عــد ا لـت ا جـتما عــی.
10 ـ بـست مـبا نی مـد نیـت جد ید ا ز صـنعـت و حـرف و سـا خـتن شـوا رع و
بـلاد و ا بـنـیه و مـنا بـع آ ب و بـرق و غــیره.
در سا ل 1905 م محـمود طـرزی بعد ا ز بیـست و سه سا ل تبعید بـطور دایـمی و
با فا میلش بـو طن برگشت، ا و ا ز طریـق ترجـمه آثا ر، مجا لس و صحبـتها
نقـش فعا لی در بیدا ری جوا نا ن وحتی شخـص شا ه با زی نـمود. ا ما رول فعا
لی در جنـبـش مشروطیـت ا ول ندا شـت .
در سا ل ( 1327 ق ـ 1909 م ) د ر ا ثـر را پور دهی جوا سیـس و دربا ریا نی
که مخالف معارف و مشروطیت بود ند ( در را س سـردا ر نصر ا لله خا ن و عـبدا
لـقد وس خا ن اعـتما د ا لـدولة ) شاه را عـلیه مشروطه خواهان بر ا
نگـیختـند که ا و حکم گرفـتا ری واعـدا م ها را صا در نمود که مـولوی سـرور
واصف ، لعـل محمد خا ن تگا وی ، جـوهـر شـاه خا ن غــو ربـند ی ، مـحـمد
عـثـما ن خا ن پــروا نی ، محــمد ا یــوب خا ن پـوپـلـزی ، ســـعـد الله
خا ن ا لکـوزی و عـبد ا لــقـیو م خا ن ا لکـوزی اعـــدام وعـبدا لـرحـمن ا
لکـوزی ، مـرزا محمد حسن را قـم ا چکـزی و مـو لـوی محمد مـظـفـر مـروت د ر
ز ندا ن وفـا ت نمـود ند و دها تـن دیگر زندا نی شـد ند. نها ل آ زا دی و
حـریـت با خو ن ا یـن را د مـردا ن ستـرگ و هـمیشه جا ودا ن آ بـیا ری شـده
.
در سا ل (1911 م) درفـش عـروة ا لوثقی یعـنی سراج الاخـبا ر ا فـغا نــیه
نه تنها بر فـراز کشور ما بـلکه قا ره آ سیا و ا فـریقا ( مصر ) به هـمت
محـمود طـرزی با ر د یگـر بـر ا فـرا شـته شـد که نقـش ستـرگی در بـیدا ری
و آ گاهی مـلتها ی مـنطقه با زی نـمود ، بـدیـن د لـیل ا ست که تـزارهـا ی
روس و نا ئـب ا لسلطـنه بریـتا نوی هــند ورود آ نرا در قلـمــرو ها ی شـا
ن ممنـوع نـمو د ند. ا یـنــبا ر مشر وطیـت دوم راه ا نـقلا بی و آ زا د
یـبخـش آ ن شـهدا ی را با متا نـت وهـوشیا ری بیـشتر و حتی جلـب و جـذ ب
فـرزند برا زنـدهء شاه ( ا ما ن الله خا ن ) و عـدهء ا ز دربا ریا ن دنبا ل
نـموده تا بلا خــره د ر جها ن ا مپرا طوری بر یـتا نـیه بحیـث ا ولیـن
کشور پـرچـم پـر ا فـتخا ر آ زا دی را بـرفرا ز کشور ما بر ا فـرا شتـند
( 28 اسد سال 1298 ش ـ 8 اگست 1919م )
بـد ین گونه وقـتی ا ز سا لگـرد آ زا دی کـشور تجلـیل می نـما ئـیم باید از
شهـد ا ی
جنـبـش مشروطیت د ور اول( که قبلاً یاد آ وری شد) و دور دوم چون مولـوی
عـبدا لوا سع اخوند زا ده ، مـولا دا دخا ن ، فـیض محمد کا تـب ،عـبد ا
لرحـمن لـود ین ، تا ج محـمد خا ن بلـوچ ، محـمد ولـی خا ن د ر وا زی، ا
فـسرا ن و سر با زا ن جـبها ت نـبـرد ا سـتــقلا ل ( که ا سا می شا ن در طا
ق ظـفر پغـما ن درج شــده بود) غـلا م نـبی خا ن چـرخی ، غـلا م جـیـلا نی
خا ن چـر خی ، شیـر محــمد خا ن چرخی و فا مـیل هـا ی شهیـد پــرور شا ن ،
فـقـیر محمد خا ن ( رئیس جنگلا ت ) ، مـرزا مهدی خا ن چند ولی ، محمد سعـید
خان ، خـوا جه هـدا یـت الله خا ن ، جـنرا ل پنـیـن بـیگ ،ا حمد شاه خا ن
کـندک مشر ، دوسـت محمد خا ن غــند مشـر ، سید محـمد خا ن کـند ک مشـر ،
ســید کـما ل ، محـمد عـظـیم منشی زا ده ،عــبـدا لـخا لـق و د یگر شـهدا ی
آ زا دی خـواه وهـم خـد مـت گـــزا را نی چون : میـر سید قا سـم (میــر صا
حـب) ، کا کا سـیدا حمد لـود ین ( بنـیا ن گــزار طـرح سـوا د آ مـوزی کاکا
، پد ر عـبدا لـرحـمن لـود یـن ) با با عـبد ا لعـزیـز، غـلا م محــی ا لد
یـن ا فـغا ن ،ا سـتا د غـلا م محـمد مـیـمنگی ،ا سـتا د قـا سـم ا فـغـا ن
، محـمود طـرزی، ملــکه ثـریا ، خـا نم ا سـما ر سـمیه طـرزی ( ما د ر ملکه
ثـر یا ) ، خا نم ر وح ا فــزا مـنشـیه ، خا نم خـیـر یه طــرزی ،عــبد ا
لـها دی د ا وی ، حـا جی عـبــدا لعــزیـز ( لـنـگـر زمـین )، نـر نـجـن دا
س ، ما ما محـمـد ا بر اهـیـم ( سا عـت سا ز ) ، شـجا ع ا لـد و له غـو ر
بنـدی، محـمد ر حـیم شیـون ضـیا ئی ، استا د غـلا م حسیـن ، غــلا م محـمد
غــبا ر ، غـلا م مـحی ا لـد یـن آ ر تی ، محــمد کـر یـم نــزهـی ( جـلـوه
) ، سـید ســعـد ا لـد یـن بها ، غـلا م مـحی ا لـد یـن ا نیـس ا و لــیـن
د سـتهء معـلـما ت و مـتعلـما ت مکـتـب مسـتـو را ت ، محـمد سـر ور جـو یا
، حـید ر نیـسا ن ، میـر یا ر بـیگ د روا زی ،سـید غـلا م حیـد ر پا چا ،
فـرقه مشر سـید حسن شـیون ،غـلا م ر ضـا خا ن ، میـر محـمد هـا شـم ( بـرا
در میر صا حـب ) و ... صـــد هــــا تـن د یگـر کـه ا سـا می مـبا رک شا ن
ز یـنـت بخـش تا ریـخ کـشور ما ست هـم یا د آ وری
نـما ئـیـم .
سپتمبر2007
* بر گـرفـته شـده ا ز رسا لا ت :
جنبـش مشروطیـت در ا فـغا نستا ن ا ز ا ستـا د پوهـا نـد عـبدا لحی حبـیـبی
ظهـور مشروطـیت و قـر با نـیا ن ا ستـبـد ا د د ر ا فـغا نستا ن ا ز سیـد
مســعود پوهـنیا ر
جـلـد اول و د وم ا فغا نستا ن در مسیر تا ریخ میرغـلا م محـمدغـبا ر
جنـبش مشروطه خواهـی د ر ا فغا نستا ن ا زا ستا د پوها ند سیـد سعـد ا لـد
یـن هـا شـمی
حقا یـقی د ر با ره سیـد جما ل ا لـدین افـغا ن ا ز ا یـن نـویسنـده
اجتماعی ـ تاريخی
صفحهء
اول
|