کاندیدای اکادمیسین سیستانی
حکایت ناشناس و پروژۀ سیاه سنگ
سیستانی/می۲۰۰۷
پیش ازاینکه به حکایت ناشناس بپردازم،میخواهم چندخاطره از چند تماس تلفونی
با نویسندۀ سرگذشت ناشناس یعنی سیاه سنگ عزیز بنویسم.
از دوستی وآشنائی من با جناب سیاه سنگ در غربت تقریباً دوسالی میگذرد، ولی
با نوشته های متین وبا وزن وی از سالها قبل آشنا بودم. احترام وعلاقمندی من
به دوستی با وی زمانی بیشترشد که دیدم در راستای احساس شریف وفاق ملی
وجانبداری ازحقیقت ، در نقدی مفصل برکتاب «پژوهشی در گسترهء زبان و نقدی بر
عوامل نا به سامانی آن در افغانستان" تالیف سالار عزیز پور، تحت عنوان فرعی
«گناه پوهنتون و بيگناهی دانشگاه!» چند پرسش راچنین مطرح کرده بود:
"آقای عزيزپور! آیا گاهی اندیشیده اید که در هفتاد
سال زندگی پوهنتون کابل، "زبان و ادبيات" در پوهنتون کابل در بيشتر از٩٩%
حالات هميشه يک معنا داشت: زبان و ادبيات فارسی؟...هزاران دانش
آموز[پشتوزبان] پوهنتون کابل، هفتاد سال آزگار، آموزش هرچه زودتر فارسی را
با جان و دل پذيرفته اند، و شما حتا نام "پوهنتون" را نميپذيريد! گناهش
چيست؟ روشن است: "پشتو" بودن!
در چشم عزيزپور گناه واژهء "پوهنتون" روشنتر از آفتاب است: "پشتوبودن"
و نه "بيگانه بودن". اگر چنين نيست، چرا نميخواهد يا نميتواند با واژه های
غيرفارسی زيرين نيز آشتی ناپذير باشد: راديو، تلفون، تلويزيون، ايميل،
انترنت، فکس، بانک، موتر و ...؟ شايد بگويند اينها واژه های پرهيزناپذير
اند. خيلی خوب! از آنها ميگذريم؛ آيا نامبرده با اين واژه های بيگانه نيز
آشتی ناپذير است: عشق، شعر، غزل، مصراع، خطر، حرف، جامعه؟ آنهم هيچ، دور نه
نزديک، چرا سالار عزيزپور اين واژه های آشناتر از فارسی ولی غيرفارسی را
مانند "بم دستيهای زبان پشتو" از گسترهء زبان و ادبيات فارسی برون نمی
اندازد؟ خانم، جنگل، هندوانه، ميز، اتاق، خان و چند هزار واژهء ديگر؟ چرا؟»
بخاطر این بیان وطن پرستانه داکتر صبور سیاه سنگ بود که به وی در ایمیلی
تبریک گفتم و بعد از آن از راه تلیفون به وی سلام میکردم.
روزی درتلیفون ازمن پرسید: آیا مقاله ایکه در مورد اسحاق ننگیال نوشته ام،
خوانده ای؟ گفتم نه خیر، گفت: پس آنرا ذریعۀ ایمیل برایت میفرستم،اما بعد
از خواندنش نظرت را در مورد پرداخت آن برایم بگو! گفتم بچشم. مقالۀ مفصل
اسحاق ننگیال شاعر جوان ولی فقید ننگرهاری را از قلم سیاه سنگ خواندم و
آنگاه بود که من به عظمت روح واندیشۀ اسحاق ننگیال پی بردم و چون جناب سیاه
سنگ با صداقت ودرستی سیمای این شاعر پشتون را به مردم فارسی زبان معرفی
کرده بود، برای سیاه سنگ از این لحاظ تبریک گفتم واعتراف کردم که اگر او
دست به چنین کاری نمیزد، من هرگز قادر به شناخت مرحوم اسحاق ننگیال نمیشدم.
سیاه سنگ گفت: حال که این نوشته خوشت آمده، پس لطفاً نوشته مرا در باره
رحیم شاه سائل، شاعرنازک خیال زبان پشتو هم از نظر بگذران! گفتم بچشم.
وآنرا نیز برایم ایمیل نمود ومن با دلچسپی عمیق آنرا خواندم. دیدم که سیاه
سنگ کارهای بسیار پربار وعمیقاً وطن پرستانه ای انجام میدهد،بازهم از او
خواستم تا اگر مطالب دیگری درعرصۀ شناخت شخصیت های فرهنگی پشتون داشته باشد
برایم بفرستد، وبازهم مقالت خیلی زیبا وبا محتوائی در باره حمیدمومند برایم
فرستادکه از خواندنش بسیار فیض بردم وباردیگر برایش ایمیل دادم واز او
بخاطر اینگونه کارهایش شادباش گفتم. او در جوابم گفت: میدانی جناب سیستانی
صاحب! من بجای شعله ورکردن آتش نفاق ملی، که متاسفانه برخی از روشنفکران ما
سخت به آن مصروف اند، پروژۀ بزرگی روی دست دارم وبدین وسیله میخواهم برای
ایجاد تفاهم و وفاق ملی و نزدیک کردن اقوام پشتون و تاجیک ودیگران،کاری
کنم.بنابرین در صدد استم تا آثار رجال وشخصیت های فرهنگی پشتون را یکی پی
دیگر از پشتو به فارسی ترجمه کنم و در دید قضاوت خوانندگان فارسی زبان
بگذارم تا مردم فارسی زبان با اندیشه ها وافکار فرهنگیان پشتون بیشتر آشنا
شوند و از این طریق دست دوستی و برادری بهم بدهند. دیدم که داکتر سیاه سنگ
خیلی عالی تر از ما می اندیشد، گفتم سیاه سنگ عزیز! پیشنهاد میکنم در این
پروژه نامهای عبدالباری جهانی وداکترناشناس وزرین انخوررا هم شامل بسازید،
زیرا که هرکدام از این افراد درغنامندی فرهنگ وادب وهنر پشتو، بسیار خدمت
کرده اند و در میان پشتونها از عزت ومقام بلندی برخوردارند.جواب داد: بسیار
تشکر که یاد دهانی کردید، مگر در مورد داکتر ناشناس چیزهای شنیده ام که مرا
از او دلسرد ساخته است. گفتم بهتر است یک بار با خودش صحبت کنی،بعد هر
تصمیم که در موردش گرفتی با شما موافقم، وافزودم: بگذار در مورد ناشناس
حکایتی را که چهل سال قبل از زبان دوست خود شنیده ام، برایت بگویم ،بعد روی
آن فکرکن.آن حکایت چنین است:
حکایتی ازاستغنای ناشناس در برابر زورمندان:
این حکایت را چهل سال قبل شنیده ام ودر ذهن وخاطر من تا هنوز مثل یک حکایت
دیروزه تازه و ماندگار است.دوستی دارم ازدوران پوهنتون کابل بنام رحیم
گلستانی از فراه که سخت به هم دلبسته و پیوسته بودیم.پس از فراغت از
پوهنتون من درلیسۀ نادریه معلم شدم واو در رادیو افغانستان با ناشناس
همکاربود.روزی به دیدنم آمد وضمن صحبت از ناشناس یاد کرد .دیدم او باتعجب
توأم با احترام از غرور واستغنای وی در برابر زورمندان یادمیکند وادامه داد:
میدانی سیستانی که ناشناس در مقابل فرستادۀ پادشاه چه کرد؟ گفتم چه کرد؟
گفت: یکروزساعت یک بعد از ظهربود، دیدم یک موتر سیاه شوورلیت وارد محوطه
رادیو افغانستان شد و پیش روی دروازۀ ریاست رادیو توقف کرد. مردی ملبس با
دریشی لوکس سیاه از موتر پیاده شد واز زینه ها بالا رفت. چند دقیقه بعد او
بارئیس رادیو به دفترما داخل شدند وپرسیدند ناشناس را کار دارند، من گفتم :
او کمی کسالت داشت وبخانه رفت. پرسید آیا شما خانه او را دیده اید؟ گفتم:
بلی.
رئیس رادیو بمن گفت: لطفاً با ایشان بروید بخانۀ ناشناس وبگوئید که ایشان
از حضور اعلیحضرت پیغامی برای وی دارند. هردو به موتر نشستیم و به خانه
ناشناس که در شش درک کابل واقع بود رفتیم. من از موتر پیاده شدم و دروازه
را زنگ زدم ، دروازه باز شد ومن به داخل رفتم و ناشناس که هنوز نخوابیده
بود،پرسید: خیریت است رحیم جان؟ برایش گفتم: بیا بچیش که طالع ات بیدار شده،
حضور اعلیحضرت بدنبالت کسی را فرستاده ، بیا بریم بیرون که چی میگه؟ ناشناس
که لباس خواب بتن داشت با همان لباس بیرون دروازه آمد و فرستاده
شاه(پسرسردار عتیق، شوهر خواهر ملکه *) با غرور وتمکین یک سردارجوان از
موتر بیرون شد ونزدیک ناشناس آمده سلام کرد، ناشناس علیک گفت وبعد از احوال
پرسی افزود خیریت است؟ فرستاده جواب داد: حضور اعلیحضرت مرا فرستاده اند تا
برای تان سلام بگویم وبعد بگویم که شام همین پنجشنبه در هوتل کابل محفل
عروسی داریم وحضور اعلیحضرت فرمودند که دراین محفل ناشناس با آواز خود
مهمانان محفل را خوشحال بسازند. این بود پیغام حضور اعلیحضرت بشما!
و ناشناس به پادشاه چنین پیغام داد: به حضور اعلیحضرت سلام مرا بگو وبگو که
مدتهاست ناشناس خرابات را ترک گفته وبگوشۀ مناجات نشسته ، و بنابراین از
آمدن به محفل شما معذرت میخواهد. فرستاده با نوع تمناگفت: ناشناس صاحب شما
چه میگین؟ ملکه صاحب هم آواز تانه خوش داره، شما حتماً تشریف بیارین! اما
ناشناس که متوجه شد سردارجوان معنی حرف او را نفهمیده است ،افزود:برادر من
سازندگی را بس کرده ام به عروسی هیچکسی رفته نمیتوانم.ولی فرستاده باز
اصرارکرد این بارناشناس گفت: لازم نمی بینم گپ خود را تکرار کنم وبعد بدون
خدا حافظی ، دروازه را بروی فرستاده شاه بست. من و آن مرد هک وپک ماندیم
وبعد از رد و بدل کردن نگاه های ما به یکدیگر، او به موترش نشست و رفت و من
بدرون خانه رفتم وخطاب به ناشناس گفتم : هی بچۀ اوغان(افغان)! این چه جوابی
بود که به پاد شاه دادی؟ آیا از عاقبت کارخود نمیترسی؟ جواب داد: هرگز نه،
آخربگذار بدانند که ما هم از خود عزت وغرور داریم. این مرد میخواست با بردن
نام شاه مرا زیر تاثیر قرار بدهد تا حتماً و بدون عذر به محفل شان بروم،
مگر هرگز سربه آستان زورمندان فرونخواهم کرد.بسیار که بکنند، مرا از کار
برکنار خواهند کرد،چیزدیگری کرده نمیتوانند. گفتم پس خدا حافظ! از آنجا
پیاده به رادیو آمدم ودر تمام راه باخود به این شجاعت ناشناس آفرین میگفتم.
با شنیدن این حکایت از آن روز ببعد،من در درون خود نسبت به ناشناس احترام
عمیق قایل شدم و این احترام تاهنوز که از آن ماجرا چهل سال میگذرد،بقوت خود
در من باقی است.
باور دارم که بیان این حکایت برای سیاه سنگ عزیز نیز بی اهمیت تلقی نگردید
و اینک چندی قبل فراخوانی از سیاه سنگ خواندم که در مورد داکتر ناشناس(
صادق فطرت) بیش از ۳۰۰ برگ نوشته اند ومیخواهند با جمع آوری اطلاعات دیگری
در مورد وی، اتمام حجت کنند وکتابی در باره این شخصیت محبوب فرهنگی وهنری
کشور ومنطقه بدست نشر بسپارند که اگربی بدیل نباشد، کم نظیرباید که باشد.
لازم به تذکر است که ناشناس باری یک چنین استغا را در برابر تقاضای داود
خان در هنگام ریاست جمهوری وی نیز ابراز داشته بود. داود خان روزی وی را به
ریاست جمهوری میخواهد وبه وی خاطر نشان میکند که پشتونهای آنسوی خط (دیورند)
به آواز تو بسیار علاقمند اند، خوب خواهد بود اگر یکبار به پاکستان سفرکنی
ودرآن جا برای مردم کنسرت بدهی! ولی ناشناس از رفتن به پاکستان به منظور
اجرای کنسرت معذرت خواسته بود.وبالنتیجه تا سقوط رژیم داود از نظر دولت
افتاده بود.(حکایت از زبان خود ناشناس روایت شد وداکتر اکرم عثمان نیز
براین روایت مهر تائید گذاشتند)
دراینجا میخواهم از صمیم قلب ازداکتر سیاه سنگ عزیز
که چنین کار سترگ وماندنی را بسر آورده اند، تشکر کنم، و به هموطنان پشتون
خود این پیام اساسی نویسنده را برسانم که روشنفکران وقلم بدستان پشتون نیز
می بایستی از این نویسندۀ گرامی تاجیک تبار بیاموزند وبتاسی از وی ، آنهاهم
همت کنند و در معرفی چهره های نامدار تاجیک تبار وفارسی زبان کشور از راه
ترجمه آثار شان به زبان ملی پشتو به مردم پشتوزبان اقدام نمایند، تابدین
وسیله با احترام گذاشتن به زبان وفرهنگ یک دیگر، تفاهم ملی فراهم آید و
اختلافات زبانی وقومی از ریشه خشک گردد ومردم افغانستان همه باهم برادر وار
به کار اعمار افغانستان زخم دیده و ویران بپردازند. پایان، سوئد ۸/ ۷/ ۲۰۰۷
«»«»«»«»«»«»